Czy otwarcie i przeszukanie mieszkania dłużnika przez komornika na podstawie art. 814 § 1 zd. 1 KPC spełnia wymogi art. 50 Konstytucji RP?

(inne teksty tego autora)

[hidepost]

Organ uprawniony do otwarcia i przeszukania

Podmiotem uprawnionym do dokonania przeszukania mieszkania, zgodnie z art. 814 § 1 KPC, jest komornik, który jako funkcjonariusz publiczny, zgodnie z art. 2 ust. 1 i 2 KomSEgzU, dokonuje czynności egzekucyjnych osobiście, z wyjątkiem przypadków określonych w przepisach. Powyższa kompetencja wyraża się elementami składowymi w wymiarze: osobowym (kto ma tytuł do podjęcia czynności), proceduralnym (w jaki sposób określony przez przepisy procesowe) oraz znaczeniowym (w jakim zakresie działanie organu wywoła skutki prawne)⁵³.

Powstaje wątpliwość, czy w związku z prowadzoną egzekucją, komornik może powierzyć dokonanie przeszukania mieszkania asesorowi komorniczemu lub aplikantowi komorniczemu.

Artykuł 33 KomSEgzU upoważnia komornika do zlecenia asesorowi komorniczemu przeprowadzenia egzekucji w sprawach o świadczenie pieniężne oraz o zabezpieczenie roszczenia pieniężnego do wartości nieprzekraczającej kwoty stanowiącej równowartość stukrotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej, za wyjątkiem egzekucji z nieruchomości. Komornik może również zlecić asesorowi komorniczemu dokonanie czynności w innych sprawach, z wyjątkiem spraw wymienionych w art. 33 ust. 2 KomSEgzU.

Z kolei aplikant komorniczy po upływie roku od dnia rozpoczęcia aplikacji komorniczej, może być upoważniony przez komornika do samodzielnego wykonywania określonych czynności egzekucyjnych, do których upoważniony jest asesor komorniczy (art. 30 ust. 2 KomSEgzU).

Z tak sformułowanych norm prawnych należałoby wysnuć wniosek, że po spełnieniu wymogów formalnych, komornik może zlecić, w ramach prowadzonej egzekucji, asesorowi komorniczemu oraz aplikantowi komorniczemu otwarcie mieszkania i jego przeszukanie oraz innych pomieszczeń i schowków dłużnika, a także dokonać rewizji osobistej dłużnika, domownika i innych osób, zgodnie z art. 814 KPC.

Sformułowana powyżej wątpliwość co do zakresu działania aplikanta i asesora komorniczego, może rodzić się w związku z uchwałą SN z 6.6.2014 r.⁵⁴ dotyczącej zakresu upoważnienia aplikanta komorniczego przez komornika sądowego, do samodzielnego wykonywania określonych czynności egzekucyjnych⁵⁵. Sąd Najwyższy, w uzasadnieniu, przywołując powołane powyżej art. 30 ust. 2 i art. 33 KomSEgzU, dokonał dystynkcji pomiędzy zakresem „zlecenia” przeprowadzenia egzekucji udzielonym asesorowi przez komornika a „upoważnieniem” do samodzielnego wykonywania określonych czynności egzekucyjnych, przysługujących aplikantowi. Sąd podkreślił, że asesor komorniczy może wykonywać wszystkie czynności egzekucyjne, z wyjątkiem czynności wymienionych w art. 33 ust. 2 KomSEgzU „mogące stwarzać trudności, ze względu na ­skomplikowany charakter lub dużą wartość świadczenia”. Upoważnienie aplikanta komorniczego powinno być ściśle określone (określać czynności objęte upoważnieniem), a za takie nie uważa się ogólnego upoważnienia do dokonywania czynności egzekucyjnych w określonej sprawie. Upoważnienie wymaga formy pisemnej i powinno być okazane stronie na jej żądanie przed przystąpieniem do przeszukania (art. 30 ust. 2 in fine KomSEgzU). Zlecenie natomiast, powinno być wystawione na piśmie i określać sprawy lub czynności, do których przeprowadzenia asesor komorniczy został upoważniony przez komornika (art. 33 ust. 3 KomSEgzU). Tym samym, dla czynności egzekucyjnej otwarcia i przeszukania ­mieszkania, dokonanej przez asesora komorniczego, nie jest bezwzględnie wymagana forma pisemna. Słabość tego rozwiązania powoduje brak możliwości ścisłej kontroli zakresu kompetencji asesora w trakcie dokonywanych czynności⁵⁶.

Osobną kwestią jest pozycja asesora komorniczego pełniącego funkcję zastępcy komornika, z powodu przeszkód faktycznych lub prawnych uniemożliwiających pełnienie obowiązków przez komornika. Zgodnie z art. 26 ust. 3 ­KomSEgzU osobie takiej przysługują prawa i obowiązki komornika.

Ocena regulacji

Próbując dokonać oceny omawianej normy, pod kątem jej: przydatności, konieczności oraz proporcjonalności sensu stricto, w pierwszej kolejności należy przywołać pogląd doktryny zwracający uwagę, że „jeżeli dany cel jest możliwy do osiągnięcia przy zastosowaniu innego środka, nakładającego mniejsze ograniczenia na prawa i wolności, to zastosowanie przez ustawodawcę środka bardziej uciążliwego wykracza poza to, co jest konieczne, a zatem narusza konstytucję”⁵⁷. Z kolei Trybunał Konstytucyjny w swym orzecznictwie zaznaczył, badając normę przy zastosowaniu przywołanych wyżej trzech kryteriów, że „nie bada użyteczności regulacji, jej pragmatycznej sprawności w zakresie realizacji celu założonego przez ustawodawcę”. Zakresem kontroli objęta jest „adekwatność dolegliwości regulacji »odczuwanej« w zakresie chronionych konstytucyjnie dóbr i wartości”⁵⁸.

I tak przydatność czynności otwarcia i przeszukania mieszkania dłużnika, należy uznać, mimo surowości tego rozwiązania, za spełniającą swoją rolę w zakresie skutecznej i efektywnej egzekucji, doprowadzając ostatecznie do zamierzonych przez ustawodawcę skutków, jakim jest ukształtowanie ładu prawnego w sferze stosunków majątkowych między różnymi podmiotami.

W zakresie kryterium konieczności ochrony interesu publicznego, ocena jest o tyle niejednoznaczna, gdyż wynika ona z przyjęcia stwierdzenia, że „konieczności” zastosowania danego instrumentu nie można utożsamiać z jego „celowością” bądź „pożytecznością”⁵⁹. Tym samym należałoby zastanowić się, czy w każdym postępowaniu egzekucyjnym, czynność otwarcia i przeszukania mieszkania jest uzasadniona. Na tak postawione pytanie odpowiedź wydaje się być negatywna. Obecnie decyzja o otwarciu i przeszukaniu mieszkania dłużnika należy do komornika. On też każdorazowo ocenia czy „cel” egzekucji tego wymaga. Jak wyżej zostało to przedstawione, celem egzekucji jest doprowadzenie do zaspokojenia wierzyciela, poprzez zastosowanie wobec dłużnika środków egzekucyjnych. Daje to możliwość zastosowania tej czynności egzekucyjnej na każdym etapie postępowania egzekucyjnego, niezależnie od sytuacji majątkowej i postawy dłużnika w toku egzekucji. W obecnym stanie prawnym, po wejściu w życie 8.9.2016 r. nowelizacji art. 799 § 1, KPC obliguje komornika jedynie do zastosowania najmniej uciążliwego dla dłużnika sposobu egzekucji, w sytuacji wskazania przez wierzyciela dwóch lub więcej sposobów egzekucji (art. 799 § 1 in fine KPC).
[/hidepost]