Dobra osobiste sędziów i ich ochrona przez prawo cywilne
[hidepost]
7. Środki ochrony dóbr osobistych sędziów i sądów
To jest najmniej eksponowana część wywodów w ramach powziętego tematu. Problem środków ochrony dóbr osobistych sędziów i sądów nie wykazuje istotniejszych odrębności od tych, które służą ochronie ogółu podmiotów. Według art. 24 KC w razie zagrożenia naruszenia dobra osobistego cudzym działaniem można żądać zaniechania takiego działania, które to żądanie można sformułować również w razie dokonanego naruszenia, jeśli jest groźba dalszych naruszeń. Ponadto od osoby, która dopuściła się naruszenia, można domagać się dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia, w szczególności przez złożenie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie.
Środki te są ogólnie określane mianem niemajątkowych i mają one pierwszoplanowe znaczenie w ochronie dóbr osobistych, które też są dobrami niematerialnymi chronionymi w pierwszej kolejności przez takie właśnie środki. Najpowszechniejsze wśród nich jest przeproszenie, wyrażenie skruchy, wyjaśnienie faktów, sprostowanie, odwołanie obraźliwych twierdzeń, pomówień lub oskarżeń. Typowe jest żądanie upublicznienia takiego oświadczenia, np. przez jego publikację prasową, ogłoszenie radiowe, telewizyjne, przekaz internetowy odpowiadający środkowi medialnemu, użytemu do naruszenia dobra itp.
Uzupełnieniem przepisów Kodeksu cywilnego, odnośnie do środków niemajątkowych, jest prawo autorskie52 i wynalazcze53, a w szczególności niewymienione bezpośrednio w art. 24 § 3 KC. Prawo prasowe, które przewiduje sprostowanie i opublikowanie wyroku54.
W doktrynie i orzecznictwie panuje utrwalone przekonanie, że zastosowane środki ochrony muszą być dostosowane do rodzaju naruszenia, z zachowaniem odpowiednich do niego proporcji, realizujące cel w postaci usunięcia skutków naruszenia, ewentualnie zapobieżenia także dalszym naruszeniom, muszą się nadawać do spełnienia przypadających im funkcji i umożliwiać ich wyegzekwowanie. Podkreśla się, że upublicznianie przeproszeń i wszelkich oświadczeń skierowanych do pokrzywdzonego powinno następować wtedy, gdy i samo naruszenie było upowszechnione przez użytą formę i szeroki krąg osób uczestniczących (prasa, program telewizyjny, konferencja prasowa, umieszczenie na tzw. portalu społecznościowym itp.)55.
Środki ochrony majątkowej są w wypadku naruszenia dóbr osobistych traktowane uzupełniająco, mimo że w praktyce takiej roli nie pełnią i rzadko się zdarza, aby obok roszczeń niemajątkowych nie żądano zasądzenia jakichś pieniędzy w postaci zadośćuczynienia za krzywdę lub zapłaty odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny oraz odszkodowania za wyrządzoną szkodę majątkową, jeśli wystąpiła. W kierunku tej ochrony prowadzą art. 24 § 1 zd. 3 oraz art. 24 § 2 KC. Według pierwszego z tych przepisów „na zasadach przewidzianych w kodeksie może on [pokrzywdzony – „ten”, czyje dobro osobiste zostało naruszone – przyp. red.] również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny”. Drugi z przepisów odsyła do zasad ogólnych, na podstawie których można żądać naprawienia szkody majątkowej, jeżeli została wyrządzona wskutek naruszenia dobra osobistego.
Kwestia odpowiedzialności odszkodowawczej łączy się z ogólnymi przesłankami odpowiedzialności ex delicto (art. 415 i n. KC), przy czym zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową (krzywdę) może zostać przyznane tylko w wypadkach wskazanych w ustawie. Według Kodeksu cywilnego są to sytuacje ujęte w art. 445, 446 § 4 i art. 448. Charakter tego opracowania i krąg jego odbiorców pozwala na pominięcie bliższego omawiania wymienionych przepisów mających bardzo bogatą literaturę i orzecznictwo.
Przenosząc powyższe uwagi na grunt tytułowego zagadnienia, można stwierdzić, że w wypadku naruszenia godności sędziowskiej, z założenia powinno się wykorzystywać niemajątkowe środki ochrony tego dobra osobistego. Podobnie, gdyby musiało się dochodzić na drodze sądowej ochrony wynikającej z naruszenia innych dóbr płynących z ogólnego prawa osobistości sędziego lub sądu. Nie dotyczy to oczywiście sytuacji, gdyby doszło do wyrządzenia szkody majątkowej, np. wynikającej z pozbawienia lub zmniejszenia uposażenia sędziowskiego ze względu na bezpodstawne zwolnienie z zajmowanego stanowiska, co nie tylko uchybi samej godności sędziowskiej; podobnie w razie innych swoistych sankcji, gdyby zostały zastosowane z pominięciem ustawowego postępowania dyscyplinarnego itd. Obszerny problem prawny, który się wyłania z tych i dalszych możliwych do podania przykładów, można tylko zasygnalizować.
Znaczenia w omawianej kategorii naruszeń dóbr osobistych może nabrać żądanie zadośćuczynienia w postaci zasądzenia symbolicznej złotówki. Wyrok zasądzający sędziemu złotówkę miałby znaczenie moralne, a istota takiego roszczenia, mimo sporów na ten temat, nie leży w płaszczyźnie majątkowej, mimo że z natury swojej jest to środek majątkowej ochrony dóbr osobistych56. Pomimo zgłaszanych obiekcji co do dzisiejszego znaczenia powództwa o symboliczną złotówkę57, to jednak w razie dochodzenia roszczeń o ochronę dóbr osobistych sędziów powództwo to mogłoby być użyteczne, właśnie ze względu na swoje symboliczne wyrażenie dezaprobaty wobec naruszających takie dobra, zwłaszcza godność sędziowską, znajdując podstawę w art. 448 KC.
[/hidepost]