Doręczanie dokumentów sądowych w Unii Europejskiej
[hidepost=1]
Doręczanie pism sądowych w UE
W chwili obecnej obowiązek wskazania adresu do doręczeń nadal w Polsce obowiązuje. Dopiero, gdy strona, pomimo tego obowiązku, nie wskaże adresu do doręczeń, konieczne jest doręczanie jej przez sąd wszystkich pism procesowych na adres zagraniczny i zakreślanie miesięcznych terminów realizacji nakładanych obowiązków10. Z całą pewnością znacznie wydłuży to czas trwania postępowań sądowych z elementem zagranicznym i zwiększy jego koszty (koszty tłumaczeń).
Zgodnie z analizowanym orzeczeniem TS, treść rozporządzenia 1393/2007 wyklucza stosowanie art. 11355§ 2 zd. 1 KPC. Zakres stosowania rozporządzenia11 obejmuje przypadki doręczeń dokonywanych na terenie innych państw członkowskich UE. Kryterium obywatelstwa adresata nie ma więc żadnego znaczenia. Oznacza to, że w kwestii doręczeń poza UE przepis art. 11355 KPC pozostaje w pełni skuteczny. Uwzględniając jednak opinię Rzecznika Generalnego12 przedstawioną Trybunałowi w sprawie Krystyna Alder i Ewald Alder przeciwko Sabina Orlowska i Czeslaw Orlowski13, w której stwierdził on, że art. 11355 § 2 KPC narusza ponadto ustanowioną przez art. 18 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) zasadę niedyskryminacji postulować należy, by przepis ten nie był stosowany przez polskie sądy również wobec osób zamieszkałych poza Unią Europejską. Dyskryminacja taka może bowiem stanowić naruszenie prawa do rzetelnego procesu i być podstawą skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Rozporządzenie 1393/2007 przewiduje różne metody doręczeń zagranicznych, nie ustanawiając ich hierarchii: poprzez powołane w tym celu jednostki przyjmujące, drogą konsularną lub dyplomatyczną oraz pocztą listem poleconym za potwierdzeniem odbioru. Doręczenie drogą pocztową jest często najszybszą i najprostszą metodą (świetnie sprawdza się w doręczeniach do Niemiec czy Austrii). Problem pojawia się w przypadku państw, których urzędy pocztowe nie zwracają do Polski zwrotnych potwierdzeń odbioru (jak Wielka Brytania, Szwecja, Holandia, Irlandia). Doręczenie drogą pocztową nie jest wówczas praktycznie możliwe.
W Wielkiej Brytanii koperta wraz z dołączonym zwrotnym poświadczeniem odbioru wrzucana jest przez listonosza do skrzynki pocztowej adresata. Zgodnie z prawem miejscowym, przesyłkę uznaje się za doręczoną, o ile nie zostanie ona zwrócona do nadawcy. W Polsce doręczenie takie nie może być uznane za skuteczne z uwagi na brak poświadczenia doręczenia (Polska nie zastrzegła sobie na podstawie art. 19 ust. 2 rozporządzenia 1393/2007 możliwości uznania doręczenia za skuteczne w takiej sytuacji). Pomocnym może być wówczas zobowiązanie adresata do odesłania do sądu, w którym toczy się proces wypełnionego i podpisanego zwrotnego poświadczenia odbioru. Gdy stronie zamieszkałej za granicą zależy na sprawnym przeprowadzeniu postępowania, takie rozwiązanie może być skuteczne.
Problematyczną może się również okazać ocena skuteczności doręczenia pocztowego z uwagi na skrótową treść międzynarodowego zwrotnego potwierdzenia odbioru. Niewielka ilość danych w nim zawartych może stanowić przeszkodę dla ustalenia komu i kiedy doręczono przesyłkę. Kolejnym problemem zagranicznych doręczeń pocztowych jest ocena skuteczności doręczenia awizowanych przesyłek w świetle prawa miejscowego (adnotacja „non reclame” na poświadczeniu odbioru)14.
Zgodnie z art. 9 rozporządzenia 1393/2007, również datę doręczenia dokumentu określa się zgodnie z prawem państwa członkowskiego, do którego taki dokument jest adresowany. Pomocne w tym zakresie mogą być informacje dotyczące prawa poszczególnych państw Unii Europejskiej, zamieszczone na specjalnych portalach internetowych Europejskiej Sieci Sądowniczej w sprawach cywilnych i handlowych (ec.europa.eu) i Europejskiego Portalu e-sprawiedliwość (e-justice.europa.eu).
Doręczanie pism sądowych przez swoich przedstawicieli dyplomatycznych czy konsularnych praktycznie nie ma już obecnie zastosowania, gdyż wobec zmiany dotychczasowej praktyki w tym zakresie przez MSZ doręczenie tą metodą wymaga wykazania dokumentami polskiego obywatelstwa adresata oraz wymagana jest jego zgoda na dobrowolne przyjęcie przesyłki.
Wobec niedoskonałości powyższych metod, najbardziej efektywnym sposobem doręczeń wydaje się być doręczanie poprzez agencje przyjmujące – wyznaczonych przez państwa członkowskie na podstawie rozporządzenia 1393/2007 specjalnych urzędników państwowych, organy lub inne osoby – właściwe do przyjmowania dokumentów sądowych pochodzących z innego państwa członkowskiego. Przy powyższej metodzie doręczenia oceny skuteczności doręczenia w świetle prawa miejscowego dokonuje jednostka przyjmująca. Zastosowanie standardowych formularzy dla potwierdzeń doręczenia pozwala uzyskać pełną informację o sposobie i terminie doręczenia bądź przyczynach jego braku. Problemem powyższych doręczeń bywa ich długotrwałość. W większości to sądy zostały wyznaczone jednostkami przyjmującymi15, wobec czego znaczna ilość doręczeń tego typu zwiększa ich obciążenie obowiązkami nieorzeczniczymi.
Doręczeniu zagranicznemu w UE podlegają wszelkie pisma sądowe, należy zwrócić jednak szczególną uwagę na sposób doręczenia dwóch kategorii pism – pozwu (wniosku w postępowaniu nieprocesowym) i wyroku zaocznego.
Artykuł 19 rozporządzenia 1393/2007 wprowadza zasadę efektywnego doręczenia pozwu w przypadku braku wdania się w spór przez pozwanego. Zgodnie z powyższą zasadą, sąd nie może wydać orzeczenia do czasu ustalenia, że doręczenie nastąpiło w sposób zgodny z prawem miejsca doręczenia lub w inny sposób przewidziany w rozporządzeniu. Ponadto, obowiązkiem sądu jest zbadanie, czy pozew został doręczony w czasie pozwalającym na przygotowanie się pozwanemu do obrony. Uwzględniać tu trzeba fakt utrudnionej obrony w przypadku prowadzenia postępowania sądowego w innym państwie niż kraj zamieszkania, a ponadto charakter sprawy, stopień skomplikowania jej stanu faktycznego i prawnego.
Spełnienie wymogów dotyczących doręczeń podlega szczególnej ocenie w przypadku uznawania orzeczeń i stwierdzania ich wykonalności. System wprowadzony rozporządzeniem 44/2001 zapewnia podwójną kontrolę przestrzegania praw pozwanego, który nie wdał się w spór. Zgodnie z art. 34 ust. 2 rozporządzenia 44/2001, orzeczenia nie uznaje się, jeżeli pozwanemu, który nie wdał się w spór, nie doręczono dokumentu wszczynającego postępowanie lub dokumentu równorzędnego w czasie i w sposób umożliwiający mu przygotowanie obrony, chyba że pozwany nie złożył przeciwko orzeczeniu środka zaskarżenia, chociaż miał taką możliwość16. W wyroku z 14.12.2006 r.17 TS wskazał, że pozwany ma „możliwość” złożenia środków zaskarżenia od orzeczenia zaocznego zapadłego w jego sprawie tylko wówczas, gdy faktycznie poznał treść orzeczenia, doręczonego mu w odpowiednim terminie, umożliwiającym przygotowanie obrony przed sądem państwa pochodzenia. Doręczenie wyroku zaocznego przez pozostawienie go w aktach sprawy uniemożliwia więc jego późniejsze uznanie i wykonanie w innym państwie członkowskim.
Doręczenie pozwanemu wyroku zaocznego poprzez pozostawienie go w aktach sprawy stanowić będzie obecnie przesłankę przywrócenia terminu do wniesienia sprzeciwu od wyroku zaocznego na podstawie art. 19 ust. 4 rozporządzenia 1393/2007. Przepis powyższy przewiduje konieczność przywrócenia terminu od takiego orzeczenia, gdy pozwany nie z własnej winy nie zapoznał się z dokumentem w czasie umożliwiającym mu podjęcie obrony lub nie dowiedział się o orzeczeniu w czasie umożliwiającym mu złożenie odwołania. W kontekście analizowanego orzeczenia TS stwierdzić należy, że doręczenie na podstawie dotychczas stosowanego art. 11355 § 2 KPC wyroku zaocznego skutkuje ustaleniem, że pozwany nie ponosi winy w braku zapoznania się przez niego z treścią wyroku. Domaganie się przywrócenia terminu do wniesienia sprzeciwu ograniczone jest jednak w czasie. Polska zastrzegła okres roku, po upływie którego wniosek nie będzie mógł być przyjęty do rozpoznania.
Doręczane w Unii dokumenty sądowe nie wymagają załączenia ich tłumaczenia, lecz adresatowi przysługuje w takiej sytuacji prawo odmowy ich odbioru. W celu zagwarantowania realizacji tego prawa adresatowi należy doręczyć pouczenie o prawie odmowy odbioru dokumentu, jeżeli nie został on sporządzony w języku, który adresat rozumie lub języku urzędowym państwa członkowskiego, do którego adresowane są dokumenty. Pouczenie powinno być doręczone w formie standardowego formularza – załącznika nr 2 do rozporządzenia 1393/2007 w języku urzędowym państwa, do którego doręczamy dokumenty, wypełnionego w części wskazującej dane sądu, do którego dokumenty należy zwrócić w przypadku uzasadnionej odmowy ich przyjęcia. Rozporządzenie reguluje również zasadę ponoszenia kosztów tłumaczeń – zaliczkę na koszty tłumaczenia powinna uiścić strona, która wnioskuje o dokonanie doręczenia zagranicznego, bez względu na późniejszą decyzję sądu co do obciążenia stron kosztami procesu.
[/hidepost]