Fragment „Oratio pro Cluentio” Cycerona – pierwowzór idei rządów prawa
[hidepost]
A fragment of Cicero’s “Oratio pro Cluentio” – the prototype of the rule of law idea
In the discussion on the procedure for determining the risk of violation of the rule of law principles under Art. 7.1 in conjunction with Art. 2 of the Treaty on European Union it is claimed time and again that it is hard to establish unequivocally the contents of the “rule of law” notion. Therefore, in the opinion of some, the entire process is saddled with a defect of an arbitrary assessment since there is apparently no precisely defined standard of control.
Key words: Cicero, rule of law, division of powers, republicanism, rhetoric
* Autor jest profesorem zwyczajnym WPiA Uniwersytetu Gdańskiego; specjalista w zakresie teorii i filozofii prawa.
1 Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z 29.12.2006 r. (Dz.Urz. UE C Nr 321 z 29.12.2006 r., s. 1); dalej jako: TWE.
2 Zob. np. B. Tamanaha, On the Rule of Law. History, Politics, Theory, Cambridge 2004; P. Costa, D. Zolo (ed.) Rule of Law. History, Theory and Criticism, Dordrecht 2007; P. Costa, The rule of law: An outline of its historical foundations [w:] Ch. May, A. Winchester (ed.), Handbook of the Rule of Law, Cheltenham-Northhampton 2018, s. 135–148.
3 K. Kumaniecki, Literatura rzymska. Okres cyceroński, Warszawa 1977, s. 323 i n.; podobne opinie wyraził ten autor także w swojej znakomitej biografii Cyceron i jego współcześni, Warszawa 1989 (1 wyd. – 1959).
4 Por. np. J.W. Atkins, Cicero on Politics and the Limits of Reason. The Republic and Laws, Cambridge 2013; B. Straumann, Crisis and Constitutionalism. Roman Political Thought from the Fall of the Republic to the Age of Revolution, New York 2017; O. Höffe (Hrsg.), Ciceros Staatsphilosophie. Ein kooperativer Kommentar zu De re publica und De legibus, Berlin-Boston 2017.
5 J.W. Atkins, Roman Political Thought, Cambridge 2018, s. 7 i n.
6 W. Kornatowski, O państwie [w:] Cyceron, Pisma filozoficzne, T. II, O państwie. O prawach. O powinnościach. O cnotach, Warszawa 1960, s. 15–189.
7 Plato, Republic, transl. G.M.A. Grube (rev. C.D.C. Reeve), Indianapolis 1992.
8 Cicero, On the Commonwealth and On the Laws, ed. J.E.G. Zetzel, Cambridge 1999.
9 Tak np. W. Ciszewski, Republikańskie odczytanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Konstytucyjny”, Nr 4/2017, s. 5–32 – wprawdzie autor dokonuje swojej projekcji przede wszystkim na gruncie tzw. neorepublikanizmu i w oparciu o prace takich uczonych, jak np. Quentin Skinner czy Philip Pettit, to jednak, przy pewnej metodologicznej staranności pozwalającej na uniknięcie zarzutu ahistoryzmu, podobnego zabiegu można by dokonać przykładając do Konstytucji RP teoretyczną siatkę pojęciową Cycerona.
10 Tak np. E. Richter, Cicero und die Aktualität republikanischer Modellbildung [w:] E. Richter, R. Voigt, H. König (Hrsg.), Res Publica und Demokratie. Die Bedeutung von Cicero für das heutige Staatsverständnis, Baden-Baden 2007, s. 23–34; zob. także R.T. Radford, Cicero: A Study in the Origins of Republican Philosophy, Amsterdam–New York 2002.
11 Szeroko na ten temat w literaturze polskiej R. Piekarski, Co nie mieści się w dobrze pojętym republikanizmie. Wybrane narracje republikanizmu w cywilizacji Zachodu – od czasów antyku greckiego po czasy współczesne, „Pieniądze i Więź”, T. 21, Nr 2(79)/2018, s. 19–32.
12 A.R. Dyck, A Commentary on Cicero, De legibus, Ann Arbor 2004.
13 R.O. Brooks (ed.), Cicero and Modern Law, London–New York 2009.
14 Zob. np. A. Lintott, The Constitution of the Roman Republic, Oxford– –New York 1999 oraz J. Bleicken, Die Verfassung der Römischen Republik. Grundlagen und Entwiklung, wyd. 4, Paderborn–München–Bonn–Zürich 1985.
15 A. Bryk, Konstytucjonalizm. Od starożytnego Izraela do liberalnego konstytucjonalizmu amerykańskiego, Kraków 2013, s. 163.
16 S. Holmes, Constitution and Constitutionalism [w:] M. Rosenfeld, A. Sajό (ed.), The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law, Oxford 2012, s. 195: „Cicero meant the morphological structure and operating code of Rome’s republican government, the system of major and minor magistracies, the scheduling and organization of elections and judicial trials, the citizens’ right to appeal to a popular tribunal against penalties meted out by magistrates in peacetime, the interweaving of Senatorial deliberation, popular approval, and consular action, the legendary power-sharing agreement between the few and the many, and the policy of granting citizenship rights to conquered cities in exchange for military service”.
17 Tak. np. L. Morlino, The Two „Rules of Law” Between Transition to and Quality of Democracy [w:] L. Morlino, G. Palombella (ed.), Rule of Law and Democracy. Inquiries into Internal and External Issues, Leiden– –Boston 2010, s. 40.
18 Polskie wydanie – F.A. Hayek, Konstytucja wolności, tłum. J. Stawiński, Warszawa 2006, s. 435, przyp. 36.
19 Zob. np. D. Dyzenhaus, Dreaming the Rule of Law [w:] D. Dyzenhaus, T. Poole (ed.), Law, Liberty and State. Oakeshott, Hayek and Schmitt on the Rule of Law, Cambridge 2015, s. 255.
20 Zob. np. T. Nótári, Tatbestandsbehandlung und Forensische Taktik in Ciceros Cluentiana, Acta Universitatis Sapientiae: Legal Studies, 2012, vol. 1, issue 1, s. 45–90.
[/hidepost]