Głosy w dyskusji

Przepisy Konstytucji, określające rangę ustrojową sądów i status sędziego, stanowią silny fundament, który nadaje sądom i trybunałom wysoką pozycję ustrojową, na czele ze sformułowaną w art. 173 zasadą odrębności i niezależności od innych władz. Status sędziego wszystkich sądów został określony w art. 178–181 Konstytucji i przepis ten obejmuje sędziów wszystkich sądów. Ustrój sądów ustawodawca pozostawił regulacji ustawowej (art. 176 ust. 2 Konstytucji), wskazując jednocześnie w art. 177 swoiste domniemanie drogi sądowej przed sądem powszechnym¹. Konstytucja z 2.4.1997 r. obowiązuje już od 14 lat i jest to wystarczający czas, aby ocenić działania podjęte przez ustawodawcę w zakresie regulacji ustroju sądów. Wyniki tej oceny nie mogą być zadowalające.

[hidepost=1]

Okazuje się, że delegowanie do aktu rangi ustawowej regulacji ustroju i właściwości sądów doprowadziło do dysharmonii pomiędzy sądami powszechnymi a pozostałymi sądami, poprzez wprowadzenie regulacji obniżających rangę sądów powszechnych, które przecież, jak wskazano powyżej, są właśnie tymi sądami, których właściwość ustawodawca konstytucyjny określił w razie wątpliwości jako domniemaną, a więc to one stanowią trzon władzy sądowniczej. Do przepisów obniżających rangę sądów powszechnych należy w pierwszym rzędzie, aczkolwiek nie jest to wyliczenie wyczerpujące, zaliczyć: poddanie tych sądów zwierzchniemu nadzorowi administracyjnemu Ministra Sprawiedliwości (art. 9 PrUSP²), określenie wynagrodzeń sędziów tych sądów na najniższym poziomie względem innych sądów (załącznik do PrUSP określający mnożnik wynagrodzenia sędziego sądu rejonowego od 2,05), ograniczenie udziału większości sędziów w organach samorządu sędziowskiego (art. 35 § 1 PrUSP³), brak realnego wpływu na wybór kandydatów na prezesa sądu (art. 23 § 1, art. 24 § 1, art. 25 § 1 PrUSP⁴), ograniczenie udziału sędziów najniższego szczebla w wyborze członków Krajowej Rady Sądownictwa (art. 11 ust. 3 i 4 KRSU⁵). Z przepisami tymi kontrastują przepisy regulujące ustrój innych sądów: brak nadzoru polityka, jakim przecież jest Minister Sprawiedliwości (art. 12 ustawy z 25.7.2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych⁶, art. 11 § 1 ustawy z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym⁷), określenie wynagrodzeń sędziów najniższego szczebla na wyższym poziomie (art. 29 PrUSA), zapewnienie udziału wszystkich sędziów w zgromadzeniu (art. 24 § 1 PrUSA, art. 10 § 1 ustawa z 21.8.1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych⁸), realny wpływ na wybór prezesa sądu (art. 21 § 3 PrUSA). Poza tymi odrębnościami o charakterze normatywnym, występują odrębności w sferze organizacyjnej i finansowej: nie wymaga żadnych szczegółowych danych statystycznych oczywista konstatacja, że najtrudniejsze warunki lokalowe, najmniejsze wsparcie kadry pomocniczej i największe obciążenia dotykają sądów powszechnych (tytułem zobrazowania skali różnicy: wpływ spraw do sądów powszechnych w 2010 r. – ok. 13 mln spraw przypadających na 10 323 sędziów, tj. ok. 1259 spraw na 1 sędziego, a bez spraw wieczystoksięgowych – ok. 968 spraw na sędziego)⁹; do wojewódzkich sądów administracyjnych – ok. 65 000 spraw na ok. 398 sędziów i asesorów, tj. ok. 163 sprawy na 1 sędziego¹⁰). Skłania to do postawienia pytania: czy należy godzić się na sytuację, w której trzon władzy sądowniczej, jakim są sądy powszechne, jest jednocześnie tym, który jest upośledzony pod względem rangi ustrojowej i pod względem organizacyjnym? W świetle § 4 Zasad Etyki Zawodowej Sędziów¹¹, który nakazuje każdemu sędziemu dbałość o dobro wymiaru sprawiedliwości i ustrojową pozycję władzy sądowniczej, odpowiedź musi oczywiście brzmieć, że nie można tego stanu dłużej zbywać milczeniem. Z tych właśnie założeń wychodzą postulaty stworzenia jednolitej kodyfikacji ustrojowej, która powinna ustawić na równie wysokim poziomie ustrojowym wszystkie sądy, co wymusiłoby również polepszenie sytuacji organizacyjnej i finansowej wszystkich sądów. Dopóki głos domagający się zmian będzie jedynie głosem sędziów sądów rejonowych, dopóty władza ustawodawcza i wykonawcza będzie zbywać te postulaty milczeniem. Jeśli kierunek zmian, jakim jest dalej idące podporządkowanie sądów powszechnych władzy Ministra Sprawiedliwości¹², nie zostanie odwrócony, to nie należy oczekiwać, że pozostałe sądy w przyszłości unikną podobnego rodzaju dążeń, bowiem naturalnym dążeniem władzy politycznej jest dążenie do poszerzenia sfery swego władztwa. Zaniechanie przez sędziów sądów najwyższego szczebla i administracyjnych realnych zabiegów na rzecz zapewnienia sądownictwu powszechnemu porównywalnych rozwiązań ustrojowych i organizacyjnych, może w przyszłości spowodować, że również te sądy dotkną zmiany obniżające ich rangę. Pierwszym sygnałem, że taki będzie kierunek zmian, jest zamiar odejścia od powierzenia prezesom naczelnych sądów i trybunałów uprawnień ministra finansów w zakresie wykonania budżetu, ujęty w projekcie ustawy okołobudżetowej na 2012 r.¹³ To może być dopiero początek, dlatego wszyscy sędziowie powinni obecnie równie mocno domagać się jednolitej kodyfikacji ustrojowej sądów, która wykaże wszystkie wady obecnie obowiązującego PrUSP.

Bartłomiej Przymusiński – autor jest sędzią Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto w Poznaniu, członkiem zarządu i rzecznikiem prasowym SSP „Iustitia”.

¹ Uzasadnienie wyroku TK z 9.12.2003 r., P 9/02, OTK-ZU Nr 9-A/2003, poz. 100.
² Z dniem 28.3.2012 r., na mocy dodanego art. 9a § 2 PrUSP, nadzór ten będzie określony jako „zewnętrzny nadzór administracyjny”, co jednak nie niesie ze sobą znaczącej treści normatywnej (por. ustawa z 18.8.2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 203, poz. 1192; dalej jako: ZmPrUSP).
³ Sędziowie sądów rejonowych wybierają delegatów do zgromadzenia sędziów okręgu w liczbie odpowiadającej połowie liczby sędziów sądu okręgowego; z dniem 28.3.2012 r. będą wybierać delegatów w liczbie równej liczbie sędziów sądu okręgowego.
⁴ Minister Sprawiedliwości zasięga opinii zgromadzenia przed powołaniem prezesa sądu, jednak negatywna opinia jest niewiążąca.
⁵ Ustawa z 12.5.2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa, Dz.U. Nr 126, poz. 714; dalej jako: KRSU; por. również B. Kostyk, Kasty sędziowskie i majstersztyk wyborczy, „Prawo Europejskie w Praktyce” Nr 7–8/2011, s. 9.
⁶ Dz.U. Nr 153 poz. 1269 ze zm.; dalej jako: PrUSA.
⁷ Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.
⁸ T. jedn.: Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1676 ze zm.
⁹ Informacja statystyczna dostępna na: http://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/statystyki/statystyki-2010/; liczba sędziów wskazana w budżecie na 2010 r. zob.: http://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/budzet/download,1197,0.html.
¹⁰ Informacja statystyczna dostępna na: http://www.nsa.gov.pl/index.php/
pol/content/download/1769/10592/file/informacja_za%20rok%202010.pdf, dane o liczbie sędziów dostępne na: http://www.nsa.gov.pl/
index.php/pol/content/download/1367/8711/file/informacja_2009.pdf
¹¹ Uchwała Nr 16/2003 Krajowej Rady Sądownictwa z 19.2.2003 r., dostępna na: http://www.krs.pl/admin/files/100139.doc
¹² Przykładowo, instytucja dyrektorów sądów wprowadzona przez
ZmPrUSP.
¹³ Zob. http://www.mf.gov.pl/_files_/dep_fs/okolobudzetowa_2012_3_11_2011.pdf

[/hidepost]