Implikacje art. 207 KK. Pluralizm w pracy kuratora sądowego ze skazanym

Justyna Krupa

[hidepost]

Specyfika działań resocjalizacyjnych kuratora w odniesieniu do skazanego podczas pełnionego dozoru

Powszechną praktyką sądu w sprawach dotyczących stosowania przemocy w rodzinie jest sprawowanie „dozoru przez kuratora w okresie próby, w wyniku orzeczenia sądu skazującego lub warunkowo umarzającego postępowanie bądź w wyniku późniejszego wydania postanowienia o oddaniu sprawcy pod dozór, ewentualnie wraz z warunkowym przedterminowym zwolnieniem z jednostki penitencjarnej”⁴⁵. Objęcie dozoru nad sprawcą przemocy w rodzinie jest jedną z najtrudniejszych czynności w pracy kuratora sądowego. Zwykle takie osoby kwestionują swoją winę, przerzucając ją na inne osoby w rodzinie lub obwiniając za to system państwowy. Przy tym często kłamią, manipulują, dlatego kurator powinien stanowczo realizować zadania wynikające z orzeczenia sądu, jasno je przedstawiając skazanemu i umiejętnie wywierać wpływ na skazanego⁴⁶.

Kurator sądowy na podstawie rozporządzenia w § 16 Rozporządzenia: „1) nawiązuje i utrzymuje stały kontakt z osobami pokrzywdzonymi w wyniku przemocy w rodzinie, w sytuacji, gdy w okresie dozoru pozostają one we wspólnym gospodarstwie domowym ze skazanym; 2) nawiązuje współpracę z Policją, instytucjami i organami administracji rządowej i samorządu terytorialnego zaangażowanymi w pomoc osobom pokrzywdzonym w wyniku przemocy w danej rodzinie i z organizacjami pozarządowymi funkcjonującymi na terenie miejsca zamieszkania osób pokrzywdzonych w celu uzyskania w niezbędnym zakresie informacji o rodzinie dotkniętej przemocą; 3) w razie potrzeby składa do sądu stosowny wniosek, w szczególności o ustanowienie, rozszerzenie lub zmianę obowiązku: wykonywania ciążącego na skazanym obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddania się terapii uzależnień, poddania się terapii, uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym; 4) zapoznaje się z realizowanymi przez miejscowe organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego programami przeciwdziałania przemocy w rodzinie i w miarę możliwości w nich uczestniczy; 5) uczestniczy w posiedzeniach zespołu interdyscyplinarnego i grupy roboczej, o których mowa w ustawie z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1390)”⁴⁷. Powyższe obowiązki dotyczące składania wniosku o uczestnictwo skazanego w zajęciach korekcyjno-edukacyjnych, winien wskazać typ programu i a także odpowiedni organ, który miałby to zrobić⁴⁸. Wymaga to od kuratora czasami wiedzy szczegółowej z zakresu uzależnień, zaburzeń i chorób psychicznych, mechanizmu zjawiska agresji i stosowania przemocy, a także wyczulonej intuicji, która odpowiadałaby na zapotrzebowanie w danej sytuacji kryzysowej.

Wobec sprawcy przemocy sąd może orzec również karę ograniczenia wolności lub grzywnę – na podstawie art. 37a KK lub 37b KK. W przypadku wykonywania kary ograniczenia wolności i pracy społecznie użytecznej (orzeczonej jako kara zastępcza), na początku kurator powinien wezwać skazanego i pouczyć go o jego prawach i obowiązkach wynikających z orzecznictwa sądowego, określić „rodzaj, miejsce i termin rozpoczęcia pracy”⁴⁹ oraz sposób wykonania kary. Jeżeli podopieczny uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności, spłacania należności pieniężnych czy od obowiązków zawartych w art. 34 § 3 KK, należy złożyć wniosek do sądu o orzeczenie kary zastępczej.

W pracy kuratora ze skazanym, który wykazuje symptomy zachowań agresywnych w stosunku do najbliższych, trzeba szczególnie zwrócić uwagę na stosunek skazanego do środków psychoaktywnych, bowiem pod wpływem ich zażywania tendencje do zachowań agresywnych uaktywniają się i potęgują. Kiedy skazany wykonuje nieodpłatnie pracę na rzecz realizowania postanowienia wyroku sądu, jest jasne, że powinien zachować szczególną trzeźwość. W tego rodzaju sprawach, gdy zachodzi potrzeba, sąd stosuje również nakaz odbycia terapii uzależnień lub terapii korekcyjno-edukacyjnej, a także zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonymi lub nawet zbliżania się do nich⁵⁰. Niezastosowanie się do powyższych dyrektyw, szczególnie jeżeli chodzi o naruszenie nietykalności osób pokrzywdzonych przez skazanego, na podstawie § 46 ust. 5 Rozporządzenia należy powiadomić prokuratora lub Policję o popełnieniu kolejnego przestępstwa z art. 244 lub art. 244b § 1 KK i złożyć do sądu odpowiedni wniosek.

Do swojej pracy kurator może stosować różne pomoce, porady i zasięgać informacji chociażby zamieszczanych na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Warto też wspomnieć, że właśnie Ministerstwo Sprawiedliwości, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej i Komenda Główna Policji opracowały materiał edukacyjny adresowany do osób stosujących przemoc w rodzinie pt. Karta informacyjna dla osoby stosującej przemoc w rodzinie⁵¹, w której można znaleźć etapy mające na celu zmianę swojego zachowania wobec rodziny. Ukazuje ona konsekwencje stosowania przemocy dla sprawcy, instruuje jak należy wypełniać procedury „Niebieskie Karty”, a także, gdzie szukać pomocy w związku z nadużywaniem alkoholu, który jest przecież powodem wielu konfliktów rodzinnych⁵². Karta stanowi również inspirację do podjęcia kroków terapeutycznych i edukacyjnych uświadamiających o uzależnieniach i jego konsekwencjami, którymi niewątpliwie jest przemoc. Karty te posiadają m.in. ośrodki pomocy społecznej, sądy czy Policja⁵³.

Ponadto, na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości osoba stosująca przemoc w rodzinie ma większy wachlarz możliwości edukacji i terapii, korzystając np. z programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wraz z listą teleadresową najlepszych edukatorów i specjalistów w tym zakresie. Strona zawiera, poza wspomnianą Kartą informacyjną dla osoby stosującej przemoc w rodzinie, również Kartę informacyjną dla dozorowanego sprawcy przemocy w rodzinie czy też Kartę informacyjną dla osoby skazanej za przemoc w rodzinie⁵⁴. Dla kuratora sądowego jest to też duża pomoc, kiedy może posłużyć się tymi niezbędnymi informacjami w realizowaniu dozoru, który ma na celu, jak mówi art. 173 § 1 KKW, podjąć „działania mające na celu pomoc skazanemu w społecznej readaptacji i zapobieżenie jego powrotowi do przestępstwa, a także polegające na kontroli przestrzegania przez skazanego nałożonych obowiązków ustanowionych przez sąd lub związanych z dozorem”. Chodzi tu szczególnie o Kartę informacyjną dla dozorowanego sprawcy przemocy w rodzinie. Została ona opracowana w 2014 r. przez Ministerstwo Sprawiedliwości i Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej i adresowana do sprawców przemocy w rodzinie, nad którymi sprawowany jest dozór przez kuratorów sądowych w okresie próby w warunkach wolnościowych. Zawiera ona informacje o grożących konsekwencjach kontynuowania przemocy, powinności współpracy z kuratorem sądowym, a także paleta możliwości działań resocjalizacyjnych. Te materiały powinny posiadać wszystkie zespoły kuratorskie służby sądowej przy sądach rejonowych w całym kraju⁵⁵.

[/hidepost]