Indemnizacja kosztów sporządzenia opinii prywatnej w sprawach wynikłych ze zdarzeń drogowych
[hidepost]
Odmowa zakładu ubezpieczeń wypłaty odszkodowania (w całości lub części), a również okoliczność, że powodem w sprawie jest osoba nieposiadająca wymaganej wiedzy do określenia rozmiarów szkody, nie będą jednak w każdej sprawie stanowić wystarczających przesłanek do objęcia zakresem indemnizacji kosztów ekspertyzy prywatnego rzeczoznawcy. W ramach kryterium celowości zwraca się bowiem uwagę także na to, że sporządzona opinia pozasądowa powinna stanowić podstawę zasądzenia odszkodowania. Po pierwsze, można wskazać na sytuację, gdy wnioski płynące z prywatnej opinii są zbieżne ze stanowiskiem zakładu ubezpieczeń, jakie wyraził w ramach prowadzonego postępowania likwidacyjnego. Trudno byłoby w takim przypadku wymagać zwrotu kosztów opinii65. Kolejna sytuacja wiąże się z odmiennymi, względem prywatnej ekspertyzy, wnioskami płynącymi z opinii biegłego sądowego uzyskanej w ramach prowadzonego następnie postępowania sądowego, na której sąd oparł ustalenia będące podstawą wyroku. Nieuznanie, że wyżej wskazane sytuacje wyłączają możliwość objęcia zakresem odszkodowania kosztów opinii, mogłoby prowadzić do zbyt daleko idących konsekwencji. Przyjęcie bowiem bardziej liberalnego stanowiska mogłoby stanowić furtkę, co zostało na wstępie już zasygnalizowane, dla rozważań nad możliwością objęcia zakresem indemnizacji wszelkich innych sposobów sprawdzenia zasadności swojego żądania przez poszkodowanego. Oznaczałoby to zatem akceptowanie kosztów związanych z wszelkimi tego typu opiniami specjalistycznymi, w tym również prawnymi. Podkreślenia w tym miejscu wymaga okoliczność, że tak daleko idące zapatrywania pozostają w sprzeczności z zasadą minimalizacji szkody i współdziałania stron stosunku prawnego w jej realizacji.
2) Koszty ekonomicznie uzasadnione
Drugim z użytych przez SN w uchwale z 7.11.2011 r. sformułowań jest zwrot „ekonomicznie uzasadnione”, który wpływa bezpośrednio na zakres kompensacji. W przypadku najmu pojazdu zastępczego duże znaczenie ma w tym względzie cena, za jaką poszkodowany najął samochód. Przyjmuje się, że ekonomicznie uzasadnione będą koszty ustalone według cen, którymi posługuje się wybrany przez poszkodowanego warsztat dokonujący naprawy. Przy czym wystarczające jest, aby mieściły się one w cenach ukształtowanych na lokalnym rynku66. Uwagi te można bezpośrednio odnieść do ekspertyzy pozasądowej.
Na marginesie zwrócić można ponadto uwagę na częste podnoszenie, w stosunku do opinii prywatnych, kwestii przyczynienia się poszkodowanego do zwiększenia powstałej szkody w sprawach wynikłych z wypadków drogowych. Mogłoby się wydawać, że poszkodowany inicjując sporządzenie ekspertyzy jeszcze na etapie postępowania likwidacyjnego niepotrzebnie zwiększa straty we własnym stanie majątkowym, okoliczności zawarte bowiem w takiej opinii w razie ewentualnego sporu z ubezpieczycielem i tak zostaną ponownie wykazane w treści nowej opinii, która jednak tym razem stanowić będzie pełnowartościowy dowód w postępowaniu. Poniesienie zatem owych kosztów może ulec zbędnemu zdublowaniu. Wskazania te są słuszne, ale tylko o tyle, o ile zamówienie opinii na etapie przedsądowym, w świetle okoliczności, nie było celowe i uzasadnione. Jeżeli zatem poszkodowany został zmuszony, np. na skutek braku uznania szkody w ogóle przez zakład ubezpieczeń, do szukania potwierdzenia własnych racji w formie, która mogłaby skutecznie wpłynąć na stanowisko oponenta i nie wykracza przy tym poza granice uznania, że koszty mieszczą się w ramach ekonomicznie uzasadnionych, to jego działania polegające na uzyskaniu opinii prywatnego rzeczoznawcy nie mogą stanowić przyczyny zmniejszenia obowiązku naprawienia powstałej szkody. Obligatoryjną przesłanką zastosowania regulacji art. 362 KC jest bowiem m.in. wymóg, aby zachowanie poszkodowanego było nieprawidłowe, tj. posiadało cechę obiektywnej naganności, nie mieściło się w przyjętych regułach postępowania67. Natomiast zawinienie poszkodowanego w poniesieniu dodatkowych wydatków nie ma w tym względzie znaczenia, albowiem słusznie się podkreśla, że w przypadku odpowiedzialności, w której motywem przewodnim jest ryzyko odpowiedzialnego za szkodę, po stronie poszkodowanego ustalanie winy nie jest warunkiem koniecznym stosowania art. 362 KC68. Niewątpliwie zatem stanowisko zakładu ubezpieczeń na etapie postępowania likwidacyjnego odgrywa ogromne znaczenie w kwestii późniejszej indemnizacji poniesionych przez poszkodowanego wydatków. Nietrudno bowiem wyobrazić sobie sytuację, gdy ubezpieczyciel uzależnia wypłatę wyższej od przyznanej sumy odszkodowania od udowodnienia przez poszkodowanego niepokrycia całości szkody. Jeżeli sięgnięcie po opinię prywatną stanowiło dla poszkodowanego jedyną drogę dochodzenia swoich praw na etapie przedsądowym, to należy uznać, że brak jest przeciwwskazań uznania takich wydatków za celowe i objęcia ich zakresem należnego odszkodowania, ponieważ działania te nie nosiły cechy obiektywnie nieprawidłowych.
3) Zasada indywidualizacji odszkodowania
Kierowanie się, w przypadku rozważania potrzeby indemnizacji określonego rodzaju wydatków, kryteriami celowości i ekonomicznego uzasadnienia, nierozerwalnie wiąże się z pewną tendencją, czy też regułą, którą wywodzi się z uchwał SN. Chodzi mianowicie o tzw. brak automatyzmu przyznawania odszkodowania poszkodowanemu w wypadkach komunikacyjnych69. „Celowość” i „ekonomiczna zasadność” są kategoriami obiektywnymi, które odnoszą się bowiem do konkretnej potrzeby poszkodowanego w konkretnej sytuacji odszkodowawczej, podkreślającymi zasadę indywidualizacji odszkodowania70. Co więcej, zauważa się, że uznaną przez SN zasadą odszkodowawczą w odniesieniu do roszczeń dotyczących kosztów likwidacji szkody jest aprioryczne, choć nie automatyczne, odrzucanie przy jednoczesnym dopuszczeniu wielu wyjątków, gdy poszkodowany umie udowodnić swoją szczególną sytuację71. Trafne jest zatem twierdzenie, zgodnie z którym okoliczności, które w konkretnej sprawie sprawiły, że poniesienie konkretnego wydatku stało się konieczne i uzasadnione powinny zostać wykazane przez poszkodowanego. Na nim bowiem spoczywa ciężar udowodnienia przesłanek, które dopuszczają kompensację72.
[/hidepost]