Instytucja sędziego pokoju w Hiszpanii1
Niniejszy artykuł stanowi krytyczny głos w dyskusji o instytucji sędziego pokoju w Hiszpanii. Przedmiotem analizy są podstawowe cechy charakteryzujące tę instytucję w hiszpańskim porządku prawnym i uregulowania prawne. W konkluzjach podjęta jest próba dostosowania tej archaicznej instytucji do obecnego systemu konstytucyjnego w Hiszpanii. Podjęta została także próba zaproponowania określonych rozwiązań legislacyjnych mających służyć usprawnieniu tej instytucji i zapewnieniu jej lepszego funkcjonowania.
[hidepost]
1. Wstęp
Sędziowie pokoju są częścią hiszpańskiego systemu sądownictwa od wejścia w życie hiszpańskiego Kodeksu Postępowania Cywilnego w 1855 r.2, kiedy to przejęli oni obowiązki do tej pory pełnione przez burmistrzów3 w postępowaniach pojednawczych, w postępowaniach w sprawach drobnych roszczeń w sprawach cywilnych oraz w sprawach drobnych przestępstw w postępowaniu karnym. Pomimo tego, że wprowadzenie instytucji było pożądane i oczekiwane, to jej wdrożenie nie było tak bezproblemowe, jakby się tego spodziewano, z uwagi na to, że wystąpiło szereg kontrowersji związanych ze sposobem mianowania sędziów.
Aktualnie półtora wieku później, hiszpański system sądownictwa, w tym instytucja sędziów pokoju, uregulowana jest właściwie bez zmian, pomimo całkowitych zmian kontekstu prawnego, w tym konstytucyjnego oraz systemu zarządzania wymiarem, które dalekie są od realiów XIX w. System ten jest wspierany u podstaw w ponad 7 tys. okręgach przez sędziów pokoju (niezawodowych), którzy mogą nie znać przepisów prawa oraz kontekstu ich stosowania. Podkreślić należy, iż sędziowie pokoju nie są profesjonalnymi sędziami, a w konsekwencji nie są całkowicie objęci wszystkimi gwarancjami, które przysługują sędziom zawodowym. Antycypując, rozważania powyższe prowadzą do tego, że część piśmiennictwa w Hiszpanii opowiada się za zniesieniem stanowiska sędziego pokoju, lub przynajmniej za jego reformą w celu dostosowania go do aktualnego systemu wymiaru sprawiedliwości.
Uregulowania instytucji sędziów pokoju w prawie hiszpańskim
Hiszpańska Konstytucja z 1978 r. nie odnosiła się w żaden sposób do istniejącej historycznej instytucji sędziego pokoju. Instytucja ta nie została uregulowana ani w Art. 117 Konstytucji Hiszpanii4 oraz kolejnych Art. 118–124, regulujących statut i funkcje sądownictwa, jak i również nie odnosi się do niej Art. 125 Konstytucji Hiszpanii, poświęcony udziałowi obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Po wielu kontrowersjach ustalono bowiem, że przepis Art. 125 Konstytucji Hiszpanii obejmuje swoim zakresem podmiotowym wyłącznie instytucję ławników oraz tzw. zwyczajowe oraz tradycyjne sądy (którymi są Trybunał Wód Niziny w Walencji oraz Trybunał Dobrych Ludzi Murcji)5.
Wobec powyższych wątpliwości zdecydowano o uregulowaniu zagadnienia sędziów pokoju w ustawie organicznej o władzy sądowniczej, która weszła w życie w 1985 r. Podczas procesu legislacyjnego kwestia utrzymania instytucji sędziego pokoju była szeroko dyskutowana, w tym pojawiały się głosy krytyczne. Pomimo to, hiszpański ustawodawca ostatecznie zdecydował o jej zachowaniu jako przejawu powszechnego udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości (Art. 19.2 LOPJ). Sytuację i kompetencję sędziów pokoju regulują Art. 99–103 LOPJ. W sprawach cywilnych i karnych kompetencje te są doprecyzowane w Art. 47 hiszpańskiego KPC6 z zastrzeżeniem Art. 250 LEC, Art. 308 i 310 hiszpańskiego KPK. W dalszej mierze instytucję sędziów pokoju reguluje Rozporządzenie Nr 3/199 z 7.6.1995 r. w sprawie sędziów pokoju, ustawa Nr 38/1998 o Demarkacji i Sądowej Organizacji7, która określa rolę sędziów pokoju w ogólnych ramach hiszpańskiej organizacji jurysdykcyjnej (Art. 49–52), oraz ustawa 15/2015 z 2.7.2015 r. o postępowaniach pojednawczych, która odnosi się do ich roli jako rozjemców.
[/hidepost]