Instytucja sędziego pokoju w Hiszpanii¹

(inne teksty tego autora)

[hidepost]

W praktyce największa liczba spraw prowadzonych przez sędziów pokoju zaskakująco związana jest z realizacją pomocy sądowej. W szczególności w 2017 r. złożono 690,947 wniosków o udzielenie pomocy. Poprzez te działania sędziowie pokoju są wzywani przez wyższe organy do wykonywania zawiadomień w swojej gminie i do wykonywania niektórych czynności w ramach postępowania egzekucyjnego, takiego jak konfiskaty lub eksmisje, które, jak wszyscy wiemy, mogą być potencjalnie szkodliwe dla stron trzecich.

Sędziowie pokoju są również dobrymi rozjemcami w ramach prowadzonych postępowań pojednawczych, co znajduje odzwierciedlenie w statystykach. W 2017 r. wykonali oni znaczącą liczbę postępowań pojednawczych, która wynosiła 15,1561. Doktryna zrozumiała, że sędziowie ci mają uprzywilejowaną pozycję do wykonywania tych zadań, ze względu na ich „bliskość, bezpośredni kontakt z sąsiadami i ich osobistą wiedzę”. Oczywiście tak jest, jednak pomimo ich nazwy oraz cech, hiszpańscy sędziowie pokoju nie są sędziami sprawiedliwości; muszą oni rozwiązywać spory, stosując prawo tak jak każdy inny hiszpański sędzia i tylko wtedy, gdy strony wzywają ich do interwencji. Jednak nowa ustawa o postępowaniach nieprocesowych przyznaje im szerokie pole do interwencji, ponieważ, pomijając sprawy przypisane sądom gospodarczym, mogą oni interweniować we wszystkich sprawach, w których kwota pieniężna nie przekracza 6 tys. euro (Art. 140 ustawy o jurysdykcji w postępowaniach nieprocesowych). W sytuacji, w której strony zawrą ugodę przed sędzią pokoju, stanowi ona tytuł egzekucyjny (Art. 517.2.9 LEC).

No koniec wymaga podkreślenia, że tradycyjnie sędziom pokoju powierzono zadania w zakresie rejestru cywilnego przez delegację tych kompetencji z sądu I instancji. W szczególności powierzono im prowadzenie rejestru urodzeń, zgonów i małżeństw obchodzonych w gminie oraz niektóre marginalne noty. Jednak, w 2011 r., wszystkie sądy zostały pozbawione tych kompetencji przez ustawę z 21.7.2011 r. o rejestrze cywilnym Nr 20/2011, która utworzyła jeden rejestr cywilny dla całej Hiszpanii.

2. Kognicja sędziów pokoju w sprawach karnych¹⁷

Do 2015 r., w hiszpańskim systemie karnym istniały dwa rodzaje nielegalnych czynów kryminalnych: zbrodnie i drobne przestępstwa oraz wykroczenia. Sędziowie pokoju byli przypisani do mniej poważnych przestępstw pierwszego rodzaju i prowadzili oni dochodzenie, proces oraz egzekucję tych spraw. Przykłady obejmowały niewielkie groźby użycia broni lub innych niebezpiecznych instrumentów, utratę własności w domenie publicznej, pewne zakłócenia porządku publicznego lub złe traktowanie zwierząt (dawniej Art. 14.1º LECrim). Jednak sędziowie pokoju nie słyszeli średnio więcej niż dwóch takich przypadków rocznie. W 2015 r. hiszpański ustawodawca postanowił znieść tę kategorię drobnych przestępstw, aby sędziowie pokoju zostali pozbawieni tych kompetencji karnych.

Podobnie jak w przypadku kognicji w sprawach cywilnych najliczniejsze działania sędziów pokoju w obszarze karnym mają miejsce w dziedzinie pomocy sądowej (Art. 1002 LOPJ). Znajduje to odzwierciedlenie w statystykach na 2017 r., które pokazują 707,038 wniosków o pomoc karną. Działania te mają ogromne znaczenie, nie tylko z powodu ich częstotliwości, ale także dlatego, że mogą ingerować w prawa podstawowe, jak może się zdarzyć, np. w przypadku wizyt i przeszukań domowych, inspekcji wzrokowej oraz przyjmowania zeznań świadków lub ekspertów.

Status sędziów pokoju

Konstytucja hiszpańska opisuje w Art. 117 najważniejsze aspekty dotyczące gwarancji statusu sędziów w postaci: niezawisłości, nieusuwalności, odpowiedzialności, a także to, że podlegają wyłącznie konstytucji i ustawom. Sędziowie pokoju jako członkowie władzy sądowniczej, również mają podobny status, chociaż z pewnymi różnicami, które odzwierciedlają specyficzne cechy tej instytucji.

1. Prawa i gwarancje

a)   Niezawisłość. Oznacza, że sędziowie nie podlegają żadnym wpływom ani wskazówkom ze strony władzy wykonawczej, ustawodawczej czy sądowniczej. Ta gwarancja jest również przypisana do stanowiska sędziego pokoju: „Sędziowie pokoju ostatniego miasta w Hiszpanii są tak niezależni jak Sąd Najwyższy”¹⁸. Istotne jest, czy w świetle obowiązującego usytuowania sędziów pokoju w hiszpańskim systemie wymiaru sprawiedliwości mogą być oni prawdziwie niezależni, czy też ta niezależność jest za­grożona;
b)   Nieusuwalność. Aby zagwarantować, że nie zostaną oni arbitralnie przeniesieni, gdy nie będą działać zgodnie z żądaniami władzy ustawodawczej lub wykonawczej w okresie ich mandatu sędziowie pokoju nie mogą być zwalniani, zawieszani, przenoszeni ani emerytowani inaczej, niż w następstwie przyczyn przewidzianych w ustawie i z zachowaniem gwarancji określonych w ustawie (Art. 117 ust. 2 Konstytucji Hiszpanii);
c)   Prawo do wynagrodzenia. Status sędziów pokoju rodzi pytanie, czy mają oni taką samą niezależność ekonomiczną jak sędziowie zawodowi (Art. 402 LOPJ). Biorąc pod uwagę szczególne cechy ich stanowiska oraz ograniczone zadania, podlegają oni innemu reżimowi wynagrodzeń niż reszta członków wymiaru sprawiedliwości, a także innym zasadom konfliktu interesów, mając na uwadze, że „ich wynagrodzenie nie jest zwykle ich głównym źródłem utrzymania”¹⁹, i mogą wykonywać pewne zadania zawodowe, jak wskazano powyżej. Sędziowie pokoju podlegają specjalnemu systemowi wynagrodzeń, z którego otrzymują kwotę przewidzianą w przepisach prawnych (Art. 103.1 LOPJ i Art. 26 RJP). Konkretnie, fundusze na ich wynagrodzenia pochodzą corocznie z ogólnego bud­żetu państwowego i są one dzielone na różne kategorie, na podstawie liczby mieszkańców. W ogólnym budżecie państwowym na 2018 r.²⁰ ustalono następujące roczne płatności:
• Od 1 do 1,999 mieszkańców: 1,110,82;
• Od 2,000 do 4,999 mieszkańców: 1,666,13;
• Od 5,000 do 6,999 mieszkańców: 2,221,46;
• Od 7,000 do 14,999 mieszkańców: 3,332,12;
• Od 15,000 i więcej mieszkańców: 4,442,80.

Czasami to wynagrodzenie jest przydzielane z budżetów Wspólnot Autonomicznych, do których przekazywana jest administracja sprawiedliwości (w rzeczywistości w 12 z 17 Hiszpańskich Wspólnot Autonomicznych). Z danych powyżej wynika, że wynagrodzenie sędziów pokoju jest niewielkie. Doktryna oraz orzecznictwo poruszyły kwestię, czy nie jest to bardziej rodzaj rekompensaty za usługę świadczoną wspólnocie, niż wynagrodzenie. Sąd Najwyższy, jednak, uznał to za wynagrodzenie, które podlega podatkowi dochodowemu. Podkreślić należy, iż sędziowie pokoju nie podlegają systemowi ubezpieczeń społecznych, ani systemowi ubezpieczeń medycznych²¹;

[/hidepost]