Instytucja sędziego pokoju w Hiszpanii1
[hidepost]
Konkluzje
Z powyższych rozważań można wyciągnąć dwa wnioski. Po pierwsze, analiza statystyk wskazuje na to, że instytucja jest niemal całkowicie bezużyteczna jako samodzielny organ jurysdykcyjny, posiadając głównie kompetencje organu pomocniczego dla sędziów zawodowych31. Po drugie, instytucja ta nie jest całkowicie zgodna z zasadami konstytucyjnymi. W konsekwencji hiszpański model sędziów pokoju musi zostać zmieniony, a możliwe w tym względzie są dwa rozwiązania. W pierwszym ujęciu kompetencje sędziów pokoju mogłyby zostać przekazane sądom I instancji lub innym podmiotom w ramach wymiaru sprawiedliwości, które z łatwością mogłyby przejąć ich kompetencje, co wymagałoby minimalnych zmian legislacyjnych. W drugim ujęciu możliwe jest zachowanie sędziów pokoju, jednak konieczne jest ich odpolitycznienie. Powyższe wymaga zmiany sposobu ich wyboru. Sędziowie pokoju powinni być wybierani poprzez wybory powszechne w gminie albo bezpośrednio Izbę Wyższą Trybunałów Sprawiedliwości Wspólnot Autonomicznych z zachowaniem, konstytucyjnych wymogów co do kompetencji i zdolności. Powinny zostać doprecyzowane kryteria uwzględniane przy dokonaniu wyboru sędziów pokoju, w szczególności należałoby brać pod uwagę dotychczasowe doświadczenie zawodowe (w tym prawne) oraz przebyte szkolenia. Konieczne jest zagwarantowanie przez Generalną Radę Sądownictwa systemu szkoleń dla już mianowanych sędziów pokoju. Sędziowie pokoju powinni również otrzymać stałe wsparcie organizacyjne ze strony przypisanych im urzędników sądowych (rodzaj sekretariatu dla nich przewidzianego), tak aby na stałe mieli wsparcie ze strony osób posiadających wiedzę prawną i na stale pełniących funkcje sądownicze. Kończąc, należy zapewnić sędziom pokoju godne organizacyjne i ekonomiczne warunki pracy tak, aby brak koordynacji między różnymi agencjami lub podmiotami publicznymi nie spowodował faktycznej niemożliwości realizacji prawa do sądu obywateli.
Justice of the peace in Spain
The article is a critical contribution to the discussion on the institution of the justice of the peace in Spain. It analyses the fundamental features of this institution in the Spanish system of law and regulations. It concludes with an attempt to adjust this archaic institution to the present constitutional order in Spain. There is also an attempt to propose specific legislative solutions aimed at improving this institution and ensuring its better functioning.
Key words: justice of the peace, Spain, lay judges, guarantees of independence, authority and competences
* Autorka jest Profesorem prawa procesowego (cywilnego i karnego) w Katedrze Prawa Procesowego i Prawa Karnego Wydziału Prawa Uniwersytetu Complutense w Madrycie.
1 Artykuł jest wynikiem wykładu wygłoszonego w ramach Konferencji „Udział obywateli w systemie sądownictwa” 23.4.2018 r. w Warszawie. W tym miejscu chciałabym podziękować organizatorom, w szczególności SSP „Iustitia”, Katedrze Postępowania Cywilnego UŚ oraz Wydawnictwu C.H.Beck za ich uprzejme zaproszenie. Artykuł został przygotowany w ramach hiszpańskiego projektu badawczego „Harmonizacja postępowania cywilnego w Unii Europejskiej” (DER2015-64756-P), prowadzonego przez prof. Gascón Inchausti.
2 W celu sprecyzowania postanowień hiszpańskiego KPC (w szczególności art. 1162 KPC) Dekret Królewski został uchwalony 22.10.1855 r., aby stworzyć instytucję Sędziego Pokoju.
3 Chociaż główne źródło słów wskazuje na pochodzenie ich nazwy od słowa alcaldes (burmistrz), to należy zauważyć, że znamienne jest także słowo pochodzenia arabskiego al-kadis (cadi znaczy sędzia). W ramach dyskusji nad pochodzeniem określenia nie wyklucza się, że może to być instytucja średniowieczna, której nazwa pochodzi od adsertores pacis, która znajduje się w średniowiecznych regulacjach o nazwie Fuero Juzgo. Szerzej zob: A. Polo Pérez, Justicia de Paz: un pasado glorioso y un futuro incierto [w:] Ordeñana, I. y Etxebarria, K., Presente y futuro de la justicia de paz en el ordenamiento jurídico español, Servicio Editorial de la Universidad del País Vasco, 2013, s. 24.
4 Przepis art. 117 Konstytucji Hiszpanii stanowi:
1. Wymiar sprawiedliwości pochodzi od ludu i jest wykonywany w imieniu Króla przez sędziów, stanowiących władzę sądową, niezawisłych, nieusuwalnych, odpowiedzialnych i podlegających jedynie ustawie.
2. Sędziowie nie mogą być zwalniani, zawieszani, przenoszeni ani emerytowani inaczej, niż w następstwie przyczyn przewidzianych w ustawie i z zachowaniem gwarancji określonych w ustawie.
3. Wykonywanie wymiaru sprawiedliwości we wszelkiego typu procesach, tak w zakresie wyrokowania, jak i zapewnienia wykonania wyroku, należy wyłącznie do sądów i trybunałów, powołanych przez ustawy, które określają ich właściwość i zasady postępowania.
4. Sądy wykonują jedynie funkcje wskazane w poprzednim ustępie oraz wyraźnie im powierzone ustawowo w celu zagwarantowania każdego uprawnienia.
5. Zasada jedności wymiaru sprawiedliwości stanowi podstawę organizacji i funkcjonowania sądów. Ustawa określa wykonywanie wojskowego wymiaru sprawiedliwości w zakresie ściśle wojskowym i wypadkach stanu oblężenia, zgodnie z zasadami Konstytucji.
6. Sądy wyjątkowe są zakazane.
5 W myśl art. 19 Ley Orgánica del Poder Judicial (Ustawy organicznej o władzy sądowniczej); dalej jako: LOPJ, uznaje się za sąd zwyczajowy Tribunal de las Aguas de la Vega Valencia (Trybunał Wód Niziny w Walencji) oraz Consejo de Hombres Buenos de Murcia (Trybunał Dobrych Ludzi w Murcji). Trybunał Wodny de la Vega w Walencji (znany również jako Tribunal de las Aguas, w języku walenckim, Tribunal de les Aigües) składa się z 8 zarządców rolnych wybranych demokratycznie przez właścicieli systemów nawadniających z rejonu Walencji; do jego kompetencji należą: sprawiedliwa dystrybucja wody między wszystkimi właścicielami ziem rolniczych, rozwiązywanie kwestii spornych powstałych pomiędzy samymi właścicielami oraz nakładanie sankcji wynikających z przekroczenia regulaminu nawadniania. W myśl zwyczaju jest to sąd, do którego kompetencji należy rozstrzyganie sporów wynikających z używania i wykorzystywania wody nawadniającej wśród rolników w zbiorowiskach nawadniających przynależących do Quart, Benàger i Faitanar, Tormos, Mislata, Mestalla, Favara, Rascanya, Rovella i Chirivella. We wrześniu 2008 r. instytucja ta została uznana przez UNESCO za niematerialne dziedzictwo kulturowe ludzkości. Analogiczną instytucją jest Trybunał Dobrych Ludzi w Murcji (Consejo de Hombres Buenos w Murcjii) – zwyczajowy sąd, którego zasady i uprawnienia są przekazywane tradycyjnie i zwyczajowo, a do jego kompetencji należy rozstrzyganie konfliktów w irygacji w Huerta de Murcia. W ujęciu historycznym w 1849 r. Rada Dobrych Ludzi została zinstytucjonalizowana i uregulowana jako najwyższy organ sądownictwa w rejonie sądów Murcji. W skład Rady Dobrych Ludzi wchodzą prezes, sekretarz i pięciu członków z prawem głosu. Rada Dobrych Ludzi w Murcji zbiera się na publiczne posiedzenie w każdy czwartek w sali zebrań w Ratuszu i każdy wyrok wydaje w ciągu jednego dnia lub, w wyjątkowych przypadkach, przy następnym posiedzeniu. Wyroki wydawane są większością głosów, a w przypadku równowagi decyduje zawsze głos prezesa. Sankcje wydane w konsekwencji posiedzeń Rady Dobrych Ludzi w Murcji są wyłącznie natury pieniężnej. Wyroki wydawane przez ten sąd mają charakter ostateczny, prawomocny i wiążący. W 2009 r. Rada Dobrych Ludzi (podobnie jak Trybunał Wodny de la Vega w Walencji) została wybrana jako niematerialne dziedzictwo kulturowe ludzkości UNESCO.
[/hidepost]