Kilka problemów materialnego prawa wykroczeń
[hidepost]
Przepis art. 92 ust. 1 pkt 3 PrBud przewiduje dalej, że utrudniona przez sprawcę czynność organu musi być „przewidziana ustawą”. Przepis traktuje o ustawie, a nie o „niniejszej ustawie” ani nie o prawie budowlanym, co oznacza, że podstawą dla czynności może być przepis jakiejkolwiek ustawy; w praktyce, oczywiście, z reguły będzie to przepis PrBud lub KPA, ale może chodzić również o czynności przewidziane w innych ustawach26. Czym innym jest jednak podstawa prawna w ogólności, a czym innym prawidłowość i zasadność danej czynności w konkretnym postępowaniu. W moim przekonaniu, zasada praworządności z art. 7 Konstytucji RP nie pozwala na pociąganie obywatela do odpowiedzialności, której przesłanką miałaby być czynność zdziałana przez organ władzy publicznej z naruszeniem prawa. Sąd orzekający w takiej sprawie miałby zatem obowiązek ocenić nie tylko, czy czynność organu, której utrudnienie zarzuca się obwinionemu, znajdowała podstawę w przepisie ustawy, lecz także, czy została przeprowadzona zgodnie z przepisami procedury budowlano-administracyjnej oraz czy była merytorycznie uzasadniona. Kwestią do dyskusji jest, czy możliwość ukarania wyłączałaby każda stwierdzona nieprawidłowość w przeprowadzeniu czynności, czy też ewentualne uchybienia należałoby jakoś zróżnicować i przyjąć, że ochrona prawnokarna obejmuje także czynności wadliwe, ale tylko dotknięte wadą w minimalnym stopniu. W każdym razie wydaje się, że wadliwość czynności, którą utrudnił sprawca, powinna podlegać ocenie sądu orzekającego pod kątem winy, rozumianej normatywnie: czy z danego zachowania można uczynić sprawcy zarzut, skoro jego przedmiotem była czynność de facto bezprawna.
Badanie merytorycznej zasadności czynności, którą sprawca miał utrudnić, powinno w szczególności posłużyć wykluczeniu sytuacji, czy czynność ta, choć formalnie zgodna z prawem, nie miała jednak w rzeczywistości celu niezamierzonego przez ustawę, w szczególności – szykanowania obwinionego. Pozycja organu władzy publicznej w toku postępowania budowlano-administracyjnego wobec obywatela-strony tego postępowania daje temu organowi w praktyce rozliczne możliwości działania na niekorzyść obywatela, w szczególności poprzez podejmowanie czynności w istocie zbędnych, a uciążliwych. Do takich sytuacji można przykładowo zaliczyć prowadzenie zbędnych czynności dowodowych, zwłaszcza oględzin, które z natury rzeczy łączą się z naruszeniem własności strony, zbędne wzywanie obywatela do stawienia się w urzędzie i złożenia wyjaśnień, nakładanie na niego obowiązków, również finansowych, w celu „ustalenia” faktów zbędnych w istocie dla rozstrzygnięcia. Ustalenie przez sąd, że czynność, której utrudnienie zarzuca wniosek o ukaranie, miała taki właśnie charakter, bezwarunkowo powinno prowadzić do uniewinnienia obwinionego, a to ze względu na brak społecznej szkodliwości zarzuconego czynu.
Podsumowanie
Niewątpliwie ciężar gatunkowy spraw o wykroczenia jest relatywnie niski. W żadnym wypadku nie jest to jednak powód, by sąd miał je traktować mniej wnikliwie niż inne, ani, tym bardziej, by sąd tolerował praktykę, której niezgodność z prawem została wykazana. Omówione przykłady wykazują, że uwzględnianie szerszego kontekstu normatywnego, przede wszystkim konstytucyjnego, jest wymogiem prawidłowej wykładni również w sprawach o wykroczenia, i że może prowadzić do istotnych przewartościowań dotychczasowej praktyki wymiaru sprawiedliwości.
SUMMARY
Certain problems of the substantive misdemeanour law
Artykuł przedstawia nie poruszane dotychczas problemy wykładni kilku przepisów ustanawiających typy wykroczeń: niepodanie danych co do tożsamości, wyrąb drzewa bez zezwolenia i utrudnianie czynności organów budowlanych. Postuluje się ich ścisłą wykładnię, uwzględniającą zwłaszcza kontekst konstytucyjny, oraz wskazuje najczęstsze błędy.
The article deals with some so far undiscussed problems of interpretation of certain types of misdemeanors (petty offences): refusing to identify oneself, felling trees without a permit and obstruction of activities of building supervision authorities. It is stressed that those rules should be interpreted narrowly, in particular taking into account their constitutional context. Most common interpretational errors are also pointed out.
* Autor jest sędzią Sądu Rejonowego w Janowie Lubelskim, członkiem SSP „Iustitia”.
1 M. Bojarski, W. Radecki, Kodeks wykroczeń z komentarzem. Stan prawny na 1 grudnia 1994 r., Warszawa 1995, s. 155–159.
2 T. Bojarski, A. Michalska-Warias, J. Piórkowska-Flieger, M. Szwarczyk, Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2013, s. 215–218.
[/hidepost]