Kilka uwag na temat nowelizacji przepisów o wyłączeniu sędziego w postępowaniu cywilnym po 8.9.2016 r.
[hidepost]
Aktualne rozszerzenie części dyspozytywnej przepisu art. 50 § 3 KPC prowadzi do przyjęcia, że czynnościami, które sędziemu wolno podejmować aż do rozstrzygnięcia wniosku o wyłączenie, są, po pierwsze, te czynności, które sędzia mógł podejmować zgodnie z jego poprzednim brzmieniem. Chodzi zatem o czynności niecierpiące zwłoki. Rozumienie charakteru tych czynności było już przedmiotem analizy doktrynalnej, stąd nie jest zasadne powtarzanie wywodu10. Po drugie, swoistym novum w zakresie zdolności jurysdykcyjnej sędziego objętego wnioskiem o wyłączenie, jest możliwość podejmowania wszystkich czynności w sprawie (czynności procesowych), bez względu na charakter prawny tych czynności podejmowanych przez sędziego, jako organ procesowy (art. 50 § 3 pkt 1 KPC)11. Wyjątek stanowi wyłączenie możliwości wydania przez tego sędziego orzeczenia lub zarządzenia kończącego postępowanie w sprawie (art. 50 § 3 pkt 2 KPC). Wydaje się, że aktualne brzmienie przepisu art. 50 § 3 KPC w najpełniejszy sposób oddaje intencję przyspieszenia postępowania toczącego się w sprawie, poprzez przyznanie sędziemu objętemu wnioskiem o wyłączenie możliwości kontynuacji postępowania głównego. Przepis art. 50 § 3 KPC analizowany w zw. z art. 52 § 2 KPC nie zmienia jednak tezy wyrażonej na tle poprzedniego stanu prawnego, że sędzia objęty wnioskiem o wyłączenie (bez względu na podniesienie we wniosku zarzutów z art. 48 czy 49 KPC), nie może orzekać o swoim wyłączeniu12.
Przechodząc do skutków naruszenia przepisu art. 50 § 3 KPC zasadne jest uznanie, że wydanie przez sędziego objętego wnioskiem o wyłączenie orzeczenia lub zarządzenia kończącego postępowanie w sprawie przed rozstrzygnięciem tego wniosku nie spowoduje żadnych negatywnych konsekwencji prawnych w sytuacji, gdy wniosek ten zostanie zwrócony, oddalony lub odrzucony. Nie ma tu znaczenia, czy wniosek oparty był na naruszeniu hipotezy art. 48 czy też 49 KPC. Gdyby jednak sędzia został wyłączony, wówczas nieważność postępowania wystąpi jedynie wtedy, gdy wyłączenie to nastąpiło z przyczyn określonych w art. 48 KPC. Gdyby natomiast naruszenia dyspozycji art. 50 § 3 pkt 2 KPC dokonał sędzia wyłączony z przyczyn określonych w art. 49 KPC, wówczas a contrario do art. 379 pkt 4 KPC, nie dojdzie do nieważności postępowania, lecz powstanie uchybienie procesowe stanowiące podstawę środka zaskarżenia, o ile mogło mieć wpływ na wynik sprawy13.
Podejmując próbę oceny nowelizacji przepisu art. 50 § 3 KPC należy krytycznie odnieść się do jego aktualnego brzmienia. Obowiązujący w poprzednim stanie prawnym dysonans w zakresie obowiązków sędziego, a konkretnie możliwości podejmowania przez niego czynności w sytuacji podważenia jego bezstronności, był w pełni uzasadniony i usprawiedliwiony częściami dyspozytywnymi przepisów art. 50 § 3 oraz art. 51 KPC. Sędzia objęty wnioskiem o wyłączenie, z uwagi na możliwość podejmowania czynności niecierpiących zwłoki, był przez ustawodawcę potraktowany łagodniej. Na sędziego składającego zawiadomienie o zachodzącej podstawie wyłączenia nałożony był surowszy, bezwzględny zakaz udziału w sprawie. Koncentrując się na nowym brzmieniu art. 50 § 3 KPC raz jeszcze warto przytoczyć intencję projektodawców, wyrażającą się w zapobieganiu przewlekłości postępowania w sytuacji, gdy wnioski o wyłączenie sędziego nie zasługują na uwzględnienie. Podzielając ten zamysł w samej istocie należy stwierdzić, że przyznanie sędziemu kompetencji do podejmowania dalszych czynności po złożeniu wniosku o wyłączenie wydaje się usprawiedliwione tylko w jednym przypadku. Chodzi tu o sytuację, gdy wniosek o wyłączenie okaże się bezzasadny. Opierając się na przytoczonym już wyżej uzasadnieniu projektu nowelizacji instytucji wyłączenia sędziego, nie wydaje się słuszne założenie, jakoby przyznanie sędziemu objętemu wnioskiem o wyłączenie możliwości podejmowania dalszych czynności uzasadniał fakt, że większość z tych wniosków nie zasługuje na uwzględnienie. Należy z dezaprobatą odnieść się do stanowienia norm prawnych będących reakcją na pewien (nieokreślony zresztą) procent działań obstrukcyjnych, przy jednoczesnym braku zagwarantowania najwyższych standardów bezstronności sędziego na każdym etapie postępowania w sytuacji zasadnych wniosków o wyłączenie sędziego. Wydaje się, że w aktualnym stanie prawnym przepis art. 50 § 3 KPC został skonstruowany jako remedium dla pieniactwa procesowego i stanowi ustawodawczą rezygnację z poprzednio obowiązujących wyższych standardów zabezpieczenia prawa do bezstronnego sądu. Ustawodawca wprawdzie dodał nowy przepis art. 52 § 3 KPC, lecz nie rozwiązuje on wszystkich problemów związanych z czynnościami podjętymi przez sędziego objętego wnioskiem o wyłączenie, pojawiających się w razie uwzględnienia tego wniosku, nie wspominając nawet o czynnościach sędziego dokonującego zawiadomienia o zachodzącej przyczynie wyłączenia. Wątek ten zostanie rozwinięty przy analizie nowelizacji art. 52 KPC, w poniższych rozważaniach.
[/hidepost]