Kilka uwag na temat nowelizacji przepisów o wyłączeniu sędziego w postępowaniu cywilnym po 8.9.2016 r.
[hidepost]
Odnosząc się do stanowiska doktryny należy podkreślić, że sędzia jest zobowiązany działać na podstawie i w granicach prawa, wobec czego każde jego zachowanie powinno wynikać z przepisów procesowych i nie może być dorozumiane. Z pewnością należy de lege ferenda postulować wspomnianą już wyżej zmianę przepisu art. 51 KPC poprzez dodanie do niego zd. 2, nakazującego odpowiednie stosowanie art. 50 § 3 KPC. Nie przekonuje stwierdzenie, że oczywiste powinno być, że do czasu rozpoznania jego wniosku nie może zostać wydane orzeczenie kończące postępowanie w sprawie. Oczywiste jest tylko to, co wynika expressis verbis z przepisów regulujących instytucję wyłączenia sędziego. Wydaje się, że wola ustawodawcy oceniana przez pryzmat celu nowelizacji (ekonomiki procesowej) jest jasna, a zabiegi polegające na zastosowaniu nieskonkretyzowanych reguł wykładni celem jej modyfikacji mogą budzić zastrzeżenia co do legalności takich działań. Przy zastosowaniu (a contrario) zasady lege non distinguente nec nostrum est distinguere należy dostrzec, że ustawodawca w sposób celowy i jak się wydaje świadomy, zdecydował o obecnym kształcie przepisów art. 50 § 3 KPC oraz art. 51 KPC. Jego wolą było zróżnicowanie przebiegu postępowania o wyłączenie sędziego w zależności od sposobu wszczęcia tego postępowania, tj. na wniosek strony albo na żądanie sędziego. Nowelizacja ta, jak słusznie podkreśla się w doktrynie, zasługuje wobec tego na krytyczną ocenę, zaś przepisy regulujące instytucję wyłączenia sędziego powinny zostać poddane dalszym pracom legislacyjnym. W obecnym stanie prawnym sędzia, który zawiadamia o realnym zagrożeniu swojej bezstronności z powołaniem na naruszenie art. 48 KPC może, jak się wydaje, wydać orzeczenie lub zarządzenie kończące postępowanie w sprawie. Przepisy procesowe bowiem, nie wprowadzają w tym przedmiocie jakichkolwiek zakazów. Co więcej, art. 52 § 3 KPC nie znajduje zastosowania do uwzględnienia zawiadomienia o zachodzącej podstawie wyłączenia. Postępowanie w zakresie obejmującym udział sędziego podlegającego wyłączeniu w sprawie po dokonaniu zawiadomienia, nie zostanie zaś zniesione przez sąd.
Przepis art. 52 § 3 KPC po 8.9.2016 r.
Przepis art. 52 § 3 KPC zapobiega nieważności postępowania, w którym w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy (art. 379 pkt 4 KPC), wprowadzając nową dla instytucji wyłączenia sędziego konstrukcję zniesienia postępowania. Instytucja zniesienia postępowania w trybie art. 52 § 3 KPC to kolejny, obok przepisów art. 71, 147 oraz art. 386 § 2 KPC, przypadek zniesienia postępowania w procesie cywilnym24. Jest to natomiast drugi, obok art. 386 § 2 KPC, przypadek zniesienia postępowania, który nie ma odpowiednika w dawnym KPC.
Intencją nowelizacji KPC było zniesienie postępowania, w którym brałby udział sędzia wyłączony z mocy ustawy, stąd też konstrukcja zniesienia tego postępowania przy uwzględnieniu wniosku o wyłączenie sędziego. Wypada jednak podkreślić, że nieważność postępowania może zachodzić również wtedy, gdy dojdzie do uwzględnienia sędziowskiego zawiadomienia o zachodzącej podstawie wyłączenia (żądania), a postępowanie przeprowadzone z udziałem tego sędziego nie zostanie zniesione. J. Jagieła wskazał, że zniesienie dotyczy jedynie tych czynności, które zostały dokonane po złożeniu wniosku lub zawiadomienia sędziego o zachodzącej przyczynie wyłączenia. Stwierdzenie to pozwala uznać, że autor przyjął zastosowanie art. 52 § 3 KPC również do uwzględnienia zawiadomienia o zachodzącej podstawie wyłączenia25. Otwarta pozostaje jednak kwestia, na jakiej zasadzie ma nastąpić zastosowanie przepisu art. 52 § 3 KPC do sytuacji uregulowanej w art. 51 KPC.
Przechodząc do dalszych uwag, można w tym miejscu przytoczyć pogląd W. Broniewicza, że istota zniesienia postępowania polega na całkowitym jego skasowaniu, tj. na skasowaniu wszystkich czynności, jakie się na to postępowanie złożyły oraz wszystkich skutków tych czynności26. Wypada natomiast zauważyć, że zniesienie postępowania, o którym mowa w art. 52 § 3 KPC ma jednak swoje granice zarówno przedmiotowe, jak i czasowe. W zakresie przedmiotowym obejmuje ono udział sędziego objętego wnioskiem o wyłączenie w sprawie, zaś z zakresu zniesienia wyłączone są czynności niecierpiące zwłoki. W zakresie czasowym dotyczy jedynie czynności dokonanych przez tego sędziego po złożeniu wniosku. Zakres zniesienia postępowania nie jest jednakowy w każdym przypadku zastosowania instytucji zniesienia postępowania cywilnego. Zniesieniu może bowiem podlegać całe postępowanie, poszczególne jego etapy, bądź też jedynie pojedyncze czynności. Wskazanie zakresu zniesienia postępowania wobec uwzględnienia wniosku o wyłączenie sędziego powinno zostać zawarte w sentencji postanowienia wydanego w trybie art. 52 § 1 KPC. Jak wskazano w literaturze, zakres zniesienia postępowania powinien zostać określony i wyjaśniony w uzasadnieniu orzeczenia, mocą którego dokonano zniesienia27. Jest to jednak uwaga ogólna, której nie sposób odnieść do zniesienia postępowania na skutek uwzględnienia wniosku o wyłączenie sędziego. Postanowienie o uwzględnieniu wniosku o wyłączenie sędziego, zgodnie z art. 52 § 2 zd. 2 KPC, może zostać wydane na posiedzeniu niejawnym, i jako niezaskarżalne28 nie wymaga uzasadnienia. Jeżeli postanowienie takie zostałoby wydane na posiedzeniu jawnym (art. 148 § 2 KPC), to również z uwagi na jego niezaskarżalność, nie podlega ono uzasadnieniu.
[/hidepost]