Kilka uwag na temat nowelizacji przepisów o wyłączeniu sędziego w postępowaniu cywilnym po 8.9.2016 r.
[hidepost]
Several remarks on the amendment of provisions on judicial disqualification in civil proceedings
after 8 September 2016
The amendment of the Code of Civil Procedure under the Act of 10 July 2015 introduced important changes to the institution of judicial disqualification. First, pursuant to Art. 50.3.1 and 50.3.2 of the Code of Civil Procedure, until a motion for judicial disqualification has been adjudicated the judge whose disqualification is sought in the motion will be able to continue the proceedings and a decision or a concluding order in the case may not be issued. Second, the new legislation revokes the judicial obligation to withdraw from the case when the judge notifies the court that the grounds for disqualification arise (Art. 51 of the Code of Civil Procedure). Third, the provisions of Art. 52 will be expanded by adding item 3 which stipulates that having considered a motion for judicial disqualification the court annuls the proceedings to the extent of the judge’s participation in the case after the motion has been filed, unless the proceedings conducted by the judge were not to be delayed.
The amendment will re-formulate the institution of judicial disqualification. It puts the principle of promptness (efficiency) in civil proceedings over and above the principle of impartiality. It is aimed to counteract procedural lengthiness which may be exacerbated by the need to consider groundless motions for judicial disqualification. However, while the motivation driving the amendment should be approved, its implementation may seem controversial. This concerns situations when all procedural steps in a case are taken by the judge whose impartiality may arouse doubts or whose reliability has been questioned by a party. Current legislation stipulates that a judge may only conduct urgent proceedings until judicial disqualification has been considered and is absolutely obligated to withdraw from the proceedings when the court is notified of the grounds for their disqualification. Both these restrictions in the administration of procedural steps by a judge will be lifted in the amendment.
Key words: right to an impartial judgement, human rights, institution of judicial disqualification, postulates of promptness in civil proceedings
* Autorka jest adiunktem na Wydziale Prawa, Administracji i Zarządzania Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach; ukończyła aplikację notarialną w Krakowie; specjalizuje się w zakresie postępowania cywilnego.
1 Dz.U. z 2015 r. poz. 1311; ustawa weszła w życie 8.9.2016 r.
2 Ustawodawca, kierując się potrzebą urzeczywistnienia prawa do bezstronnego sądu, zapewnił możliwość oparcia zarzutów wniosku o wyłączenie sędziego nie tylko na istnieniu stosunku osobistego między sędzią a stroną lub jej przedstawicielem, lecz także na podstawie każdej okoliczności tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie. Nowe brzmienie przepisu art. 49 KPC, o którym tu mowa, zostało ustalone na mocy art. 1 pkt 2 ustawy z 5.12.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 234, poz. 1571; weszła w życie 1.7.2009 r.). Doszło również do rozszerzenia zamkniętego katalogu tzw. bezwzględnych podstaw wyłączenia sędziego (art. 48 § 1 pkt 6 KPC). Na mocy art. 2 pkt 2 ustawy z 22.7.2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 155, poz. 1037; weszła w życie 25.9.2010 r.) dodano wyłączenie sędziego w sprawach o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, jeżeli brał on udział w wydaniu tego orzeczenia. Nowelizacja przepisu art. 531 KPC, dokonana na mocy art. 1 pkt 1 ustawy z 28.4.2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, doprowadziła do rezygnacji z oczywistej bezzasadności, jako podstawy odrzucenia wniosku o wyłączenie sędziego (Dz.U. Nr 138, poz. 806; weszła w życie 20.7.2011 r.). Na mocy art. 1 pkt 2 wspomnianej poprzednio ustawy nowelizującej wprowadzono do procedury cywilnej przepis art. 3942 KPC. Zgodnie z aktualnie obowiązującą treścią art. 3942 § 1 KPC na postanowienie sądu II instancji, którego przedmiotem jest m.in. oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego, przysługuje zażalenie do innego składu tego sądu, z wyjątkiem postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu I instancji. Należy również mieć na względzie utratę 18.12.2002 r. mocy obowiązującej art. 53 KPC, który został uznany za niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, na podstawie wyroku TK z 11.12.2002 r., SK 27/10 (Dz.U. Nr 219, poz. 1849).
3 Uzasadnienie do projektu ustawy nowelizującej instytucję wyłączenia sędziego w postępowaniu cywilnym dostępne na: www.sejm.gov.pl; druk sejmowy nr 2678, Sejm VII kadencji.
4 Ibidem.
5 A. Zieliński [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, pod red. A. Zielińskiego, Warszawa 2012, s. 120.
6 T. Wiśniewski, Przebieg procesu cywilnego, Warszawa 2009, s. 87.
7 S. Dalka, K. Kołakowski [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do artykułów 1–366, T. 1, pod red. K. Piaseckiego, Warszawa 2010, s. 244; I. Kunicki [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, T. 1, art. 1–729, pod red. A. Góry‐Błaszczykowskiej, Warszawa 2013, s. 230; I. Kunicki, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2008, s. 79; A. Zieliński, op. cit.
[/hidepost]