Klauzula zakazująca kumulacji w procesie karnym rozstrzygnięć o charakterze kompensacyjnym (art. 415 § 5 zd. 2 KPK) – zagadnienia wybrane
Orzekanie w procesie karnym o naprawieniu szkody wyrządzonej czynem przestępnym wiąże się z licznymi skomplikowanymi zagadnieniami mającymi znaczenie nie tylko dla nauki prawa i procesu karnego, ale także dla praktyki wymiaru sprawiedliwości. Wśród nich szczególnie interesujący wydaje się przedstawiony w niniejszym artykule problem dopuszczalności nałożenia na sprawcę w procesie karnym obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, czy orzeczenia nawiązki, jeżeli roszczenie wynikające z przestępstwa było przedmiotem innego postępowania albo prawomocnie o nim orzeczono.
[hidepost=1]
Wprowadzenie
W przepisach procesowych kodyfikacji karnych z 1928 r.1 oraz 1969 r.2 nie było normy zakazującej takiego rozstrzygnięcia, w związku z czym zagadnienie dopuszczalności jego wydania w sprawie o przestępstwo było przedmiotem sporu w doktrynie i orzecznictwie. Na tle KPK69 SN wyraził zapatrywanie akceptujące możliwość nałożenia na sprawcę obowiązku naprawienia szkody mimo uprzedniego prawomocnego orzeczenia w przedmiocie roszczenia wynikającego z przestępstwa wydanego w postępowaniu cywilnym3. Pogląd ten został zaaprobowany przez niektórych przedstawicieli doktryny4. W opozycji do przytoczonego stanowiska zaprezentowany został natomiast pogląd, wedle którego zawisłość sporu w innym postępowaniu lub powaga rzeczy osądzonej sprzeciwiały się nałożeniu na sprawcę w procesie karnym obowiązku naprawienia szkody5.
W pierwotnym ujęciu przepisów obecnie obowiązującego KPK ustawodawca nie rozstrzygnął sporu dotyczącego dopuszczalności orzeczenia w procesie karnym obowiązku naprawienia szkody, gdy roszczenie wynikające z przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo prawomocnie o nim orzeczono. W doktrynie prezentowane było stanowisko akceptujące możliwość orzeczenia obowiązku naprawienia szkody, bez względu na zawisłość sporu lub powagę rzeczy osądzonej6. Brak ustawowego rozwiązania wprowadzającego zakaz orzeczenia w procesie karnym obowiązku naprawienia szkody we wspomnianych sytuacjach oceniano krytycznie7. Próbę uregulowania tego zagadnienia podjęto w projekcie nowelizacji Kodeksu postępowania karnego przygotowanym przez zespół ekspertów powołany przez Prezydenta RP8. Efektem tych prac były rozwiązania przewidziane w ustawie z 10.1.2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i innych ustaw9. Wspomnianą nowelizacją wprowadzono zmianę brzmienia art. 415 KPK polegającą na tym, że postanowienie, istniejące poprzednio w § 6 tego przepisu, przeniesiono do jego § 5 i uzupełniono zdaniem drugim zawierającym klauzulę zakazującą orzekania w procesie karnym obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono. W uzasadnieniu projektu wskazywano, że przyjęta zmiana brzmienia art. 415 KPK, wraz z nowelizacją art. 107 § 2 KPK, powinna zminimalizować ryzyko powstania dwóch lub więcej tytułów egzekucyjnych bazujących na tej samej szkodzie oraz krzywdzie, a przez to chronić oskarżonego przed koniecznością obrony za pomocą powództw przeciwegzekucyjnych10.
Stosowanie w praktyce wymiaru sprawiedliwości klauzuli zakazującej orzekania w procesie karnym obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, przewidzianej w art. 415 § 5 zd. 2 KPK, może wiązać się z koniecznością rozstrzygnięcia wielu problemów interpretacyjnych. Poniższe rozważania zostaną jednak poświęcone tylko jednemu z nich, a mianowicie zakresowi zastosowania wymienionej klauzuli. Rozstrzygnięcie tego zagadnienia ma istotne znaczenie, gdyż pozwoli udzielić odpowiedzi na pytanie, czy ujęcie normatywne klauzuli przewidzianej w art. 415 § 5 zd. 2 KPK gwarantuje osiągnięcie celów towarzyszących jej wprowadzeniu.
[/hidepost]