Komornik sądowy jako podatnik VAT. Podatek VAT a opłata egzekucyjna

Małgorzata Brulińska

[hidepost]

Jednocześnie Trybunał podkreślił, że komornik sądowy nie może być identyfikowany z osobistym i majątkowym statusem, tzw. piastuna organu, prowadzącego swoją działalność zawodową na własny rachunek (art. 3a KomSEgzU), co ma służyć zwiększeniu konkurencyjności i efektywności egzekucji przy jednoczesnym odciążeniu Skarbu Państwa, a konkretnie możliwości finansowych resortu sprawiedliwości¹⁵.

Powyższa charakterystyka nie pozostawia wątpliwości, że komornik sądowy, choć nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości, na płaszczyźnie rozwiązań ustrojowych i kompetencji ustawowych uzyskuje status organu władzy publicznej, którego funkcje i zadania wykonuje bezpośrednio (lub przy udziale ustawowo zdefiniowanych osób) i w zakresie swojego działania wyposażony jest w możliwość stosowania środków przymusu. Szczególny (kodeksowy) jest zakres i charakter jego ochrony (prawnokarnej), jak i odpowiedzialności za wyrządzenie szkody. Do komornika sądowego, co wprost stwierdził TK, stosuje się bezpośrednio reżim odpowiedzialności wynikający z treści art. 77 ust. 1 Konstytucji RP¹⁶.

W takim ujęciu, konkretyzowanym przez orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, bez uprzedniej zmiany obowiązujących regulacji ustawowych, a jednocześnie przy uwzględnieniu obowiązującej treści art. 15 ust. 6 VATU (nie uznaje się za podatnika organów władzy publicznej oraz urzędów obsługujących te organy w zakresie realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały one powołane, z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych) uznanie w drodze interpretacji Ministra Finansów komornika sądowego za podatnika tego podatku jest nieprawidłowe, bowiem przeczy systemowo (konstytucyjnie i ustawowo) zdefiniowanemu statusowi komornika sądowego.

Już z tego powodu brak jest jakichkolwiek przesłanek prawnych do zmiany statusu prawnopodatkowego komorników sądowych w drodze interpretacji Ministra Finansów, bez jakichkolwiek zmian przepisów regulujących ustrój i pozycję ustrojową sądowych organów egzekucyjnych.

Podatek VAT a opłata egzekucyjna

Problem związany z uznaniem komornika sądowego za podatnika podatku VAT, z punktu widzenia ochrony interesów podatnika, tkwi w tym, że nie istnieje sądowa kontrola prawidłowości interpretacji ogólnych. Właściwą drogą do zakwestionowania przyjętego w interpretacji Ministra Finansów stanowiska nie może być złożenie przez komornika sądowego wniosku o interpretację indywidualną, bowiem wskutek wydania interpretacji ogólnej wygaśnie interpretacja indywidualna, nawet gdyby była ona uprzednio przedmiotem kontroli sądowej lub była wynikiem uchylenia odmiennej interpretacji wyrokiem sądu. W konsekwencji wydanie powołanej interpretacji ogólnej zrodziło zagadnienie wpływu obciążenia komornika sądowego podatkiem VAT na sposób obliczania i wysokość opłaty egzekucyjnej.

Zagadnienie doliczania kwot podatku od towarów i usług do opłat egzekucyjnych nie zostało unormowane w KomSEgzU, ani też w innej ustawie. Z przepisów KomSEgzU wynika, że wysokość opłaty egzekucyjnej jest ustalana albo jako określony procent wyegzekwowanego świadczenia, albo też jako oznaczona ryczałtowo suma pieniężna. Analiza ich konstrukcji prowadzi do wniosku, że ich wysokość została określona jako wartość „sztywna”. To zaś mogłoby sugerować, że mogą one zostać pobrane jedynie w wysokości określonej w obowiązujących przepisach. Stąd też udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy gdyby podatkowi od towarów i usług podlegały usługi świadczone przez komorników sądowych, podatek ten można byłoby doliczyć do kwoty opłaty egzekucyjnej należnej komornikowi, czy też należałoby uznać, że kwota podatku mieści się w ustalonej ustawowo kwocie tej opłaty nie jest możliwe wprost, lecz konieczne jest sięgnięcie do orzecznictwa sądowego dotyczącego zagadnienia doliczania podatku od towarów i usług do różnego rodzaju świadczeń pieniężnych, których wysokość została ustalona w aktach normatywnych.

Możliwość doliczenia podatku od towarów i usług w odniesieniu do opłat za czynności adwokackie i opłat notarialnych

W kontekście możliwości doliczenia podatku od towarów i usług w odniesieniu do opłat za czynności adwokackie i opłat notarialnych, których konstrukcja została ukształtowana w przepisach jako opłaty „maksymalne”, kilkakrotnie wypowiadały się sądy powszechne oraz Sąd Najwyższy.

Zagadnienie wpływu opodatkowania usług adwokackich na wysokość kosztów procesu strony zastąpionej przez adwokata było kilkakrotnie rozważane w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W uchwale z 10.2.1995 r.¹⁷ uznał on, że do wynagrodzenia i wydatków jednego adwokata, zaliczanych do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata (art. 98 § 3 KPC), nie dolicza się podatku VAT, płaconego od usług adwokackich na podstawie przepisów ustawy z 8.1.1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym¹⁸. Uzasadniając ten pogląd Sąd Najwyższy wskazał, że obowiązujące wówczas przepisy nie dawały podstaw do wyciągnięcia wniosku, że adwokat może pobrać od klienta, z możliwością obciążenia strony przegrywającej proces, kwotę, którą zobowiązany jest odprowadzić do Skarbu Państwa tytułem podatku VAT. Nie umożliwiały też obciążenia strony przegrywającej proces, kosztami adwokackimi strony wygrywającej, w wysokości przekraczającej stawki przewidziane rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 4.6.1992 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości¹⁹. Sąd Najwyższy stwierdził również, że pobieranie podatku VAT obok maksymalnego wynagrodzenia adwokackiego pozostałoby także w sprzeczności z art. 1 ust. 2 ustawy z 26.2.1982 r. o cenach²⁰. Nie było też podstaw do zaliczenia podatku VAT do wydatków adwokata ponoszonych przez niego w związku z reprezentowaniem strony w procesie cywilnym, ponieważ podatek ma charakter świadczenia publicznoprawnego, podczas gdy wydatki przewidziane w art. 98 § 3 KPC są świadczeniami cywilnoprawnymi.
[/hidepost]