Kompetencja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej do oceny gwarancji niezawisłości sądów krajowych¹

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE² z 27.2.2017 r. w sprawie C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses³ ma precedensowy charakter w kontekście zakresu kompetencji TS do oceny gwarancji niezawisłości sądów krajowych. Trybunał orzekł, że jeżeli sądy krajowe mogą mieć styczność z wykładnią lub stosowaniem prawa unijnego, to ustawodawstwo krajowe powinno gwarantować tym sądom niezawisłość⁴ zgodną ze standardem zasady skutecznej ochrony sądowej (art. 19 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej⁵). Wbrew pojawiającym się w dyskursie publicznym argumentom, TS uznał, że UE ma wyraźną kompetencję traktatową do oceny standardu niezależności wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich UE. W świetle tego wyroku Komisja Europejska⁶ powinna ponownie rozważyć zakres zarzutów postawionych Polsce w postępowaniu z art. 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej⁷ w zw. z ustawą – prawo o ustroju sądów powszechnych⁸, a może także wniesienie skargi dotyczącej m.in. nowej ustawy o Sądzie Najwyższym⁹.
[hidepost]

Sprawa Associação Sindical dos Juízes Portugueses

W sprawie C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses stowarzyszenie reprezentujące interesy sędziów żądało przed sądem krajowym unieważnienia decyzji, na mocy których sędziom obniżono wynagrodzenie ze względu na oszczędności budżetowe, związane z wymogami zlikwidowania nadmiernego deficytu budżetowego w Portugalii i związanym z tym programem pomocowym UE. Stowarzyszenie stało na stanowisku, że taka obniżka stanowi zagrożenie dla niezawisłości sędziowskiej według standardu unijnej zasady skutecznej ochrony sądowej ustanowionej w art. 19 ust. 1 TUE oraz art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej¹⁰.

Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że odpowiadający wadze wykonywanych przez sędziów zadań poziom wynagrodzenia stanowi „nieodłączną gwarancję niezawisłości sędziowskiej”. Jednak rozpatrywane in casu przez sąd krajowy przepisy okazały się ostatecznie nie naruszać gwarancji niezawisłości sędziowskiej. Trybunał stwierdził krótko, że przepisy te nie zostały ustanowione „konkretnie” wobec stanu sędziowskiego, ale mają „charakter przepisów ogólnych, mających spowodować, że wszyscy członkowie krajowej służby publicznej będą mieć udział w oszczędnościach podyktowanych wymogami nadmiernego deficytu budżetowego”. Innymi słowy, przepisy były skierowane do ogółu osób korzystających ze środków budżetowych: m.in. prezydenta, premiera, rządu, żołnierzy. Nie miały na celu ingerencji wyłącznie w status sędziów. Dodatkowo środki te miały charakter tymczasowy.

Precedensowy charakter sprawy

Precedensowym i przełomowym dla systemu prawa UE elementem wyroku w sprawie C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses jest okoliczność, że TS przeprowadził ocenę standardu niezawisłości¹¹ sędziowskiej na podstawie unijnej zasady skutecznej ochrony sądowej (art. 19 ust. 1 TUE) w sytuacji, w której regulacje krajowe dotyczące wynagrodzenia sędziów, stanowiące przedmiot badania, nie miały wyraźnego tła unijnego. Z wyroku TS wynika, że regulacje państwa członkowskiego odnoszące się do wynagrodzenia sędziów mogą wchodzić w zakres prawa unijnego jako element gwarancji niezawisłości w ramach zasady skutecznej ochrony sądowej (art. 19 ust. 1 TUE). Trybunał może zaś te regulacje oceniać nie tylko w sytuacji, w której badane (przez sąd, którego niezawisłość jest oceniana) przepisy w konkretnej sprawie mają tło unijne. Wystarczający jest sam fakt, że sąd krajowy może rozstrzygać sprawy z elementem unijnym (tj. takie, w których może dojść do stosowania i interpretowania prawa unijnego). W sprawie, w której ocenia się niezawisłość sądu krajowego nie jest wówczas konieczne wykazanie elementu unijnego wynikającego z innych źródeł (określonego aktu prawa wtórnego UE albo jednej ze swobód rynku wewnętrznego UE), niż tylko z zasady skutecznej ochrony sądowej (art. 19 ust. 1 TUE).

Trybunał Sprawiedliwości uznał więc, że struktura sądowa państw członkowskich powinna być niejako „z góry” przygotowana na to, że sądy mogą rozstrzygać sprawy dotyczące prawa unijnego. To przygotowanie zakłada, że sądy spełniają standard niezawisłości wymagany przez prawo unijne. W tym zakresie wyrok C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses ma walor precedensu.
[/hidepost]