Kompetencja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej do oceny gwarancji niezawisłości sądów krajowych1
[hidepost]
W sprawie C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses Trybunał wspomniał wprawdzie, że obniżenie wynagrodzenia związane jest z wdrażaniem programu pomocowego UE (wyrok C-64/16, pkt 27 i 47), ale nie nadał tej okoliczności znaczenia w kontekście wykładni art. 19 ust. 1 TUE. Należy to odczytywać tak, że to nie te regulacje unijne dały w tej sprawie konieczny element unijny i możliwość zastosowania standardu skutecznej ochrony sądowej „w dziedzinach objętych prawem Unii”, jak wymaga tego art. 19 ust. 1 TUE. Trybunał obrał inną drogę. Stwierdził, że zasada skutecznej ochrony sądowej (art. 19 ust. 1 TUE) stanowi skonkretyzowanie wartości państwa prawa (art. 2 TUE). Jest to stanowisko zgodne z kierunkiem dotychczasowego orzecznictwa TS (np. wyrok C-72/15 Rosneft Oil Company, pkt 7312). Zdaniem TS, zasada państwa prawa oraz zasada skutecznej ochrony sądowej zabezpieczają wzajemne zaufanie między sądami państw członkowskich, że wartości wyrażone w art. 2 TUE będą przestrzegane.
Trybunał podkreślił też istotną rolę, jaką dla unijnego systemu ochrony prawnej, a także dla ochrony praw jednostek (m.in. osób fizycznych i prawnych) pełnią sądy krajowe (pkt 32–33 wyroku C-64/16). Z tego powodu państwa członkowskie mają za zadanie ustanowić system środków i procedur zapewniających skuteczną ochronę sądową „w dziedzinach objętych prawem UE” (pkt 34 wyroku). W konsekwencji obowiązywania art. 267 TFUE, w procedurze inicjowanej pytaniem prejudycjalnym do TS, sądy krajowe powinny spełniać wymóg niezawisłości, który jest elementem zasady skutecznej ochrony sądowej.
Dlaczego sąd krajowy musi spełniać wymogi unijnej zasady skutecznej ochrony sądowej i niezawisłości? Dlatego, że jako sąd w rozumieniu art. 267 TFUE „może rozstrzygać” kwestie dotyczące stosowania lub wykładni prawa unijnego (pkt 40 wyroku).
W sprawie C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses sąd, z którego pochodzili sędziowie, którzy wnieśli powództwo do sądu krajowego (tj. Tribunal de Contas – trybunał obrachunkowy), rozstrzygał zarówno kwestie bez elementu unijnego, jak też sprawy, które taki element zawierają, jak m.in. kwestie dotyczące środków finansowych pochodzących z UE oraz kwestie związane z wydatkami publicznymi albo długu publicznego, w szczególności w ramach procedur udzielania zamówień publicznych (pkt 39 wyroku). W świetle analizowanego wyroku wystarczy, by sąd krajowy potencjalnie miał kompetencję do stosowania lub wykładni prawa unijnego, aby uznać, że gwarancje dotyczące jego niezawisłości są objęte prawem UE na potrzeby stosowania standardu skutecznej ochrony sądowej (art. 19 ust. 1 TUE).
Wcześniejsze stanowisko Trybunału Sprawiedliwości
Dotychczasowe podejście Trybunału Sprawiedliwości do elementu unijnego w sprawach, w których miał być badany standard skutecznej ochrony sądowej wynikający z traktatu (art. 19 ust. 1 TUE) albo Karty Praw Podstawowych (art. 47 KPP) wydawał się być do tej pory nieco inny. Dotyczyło to w szczególności dwóch aspektów.
Po pierwsze, przy zbiegu obu wspomnianych przepisów (art. 19 TUE i art. 47 KPP) nie było do tej pory jasne, czy wynikające z orzecznictwa TS kryteria zakresu zastosowania prawa UE w odniesieniu do obu przepisów można rozumieć w ten sam sposób13. Zastosowanie art. 47 KPP wymaga spełnienia warunku z art. 51 KPP (tj. musi zaistnieć sytuacja, w której państwa członkowskie „stosują prawo Unii” w świetle orzecznictwa TS). Zastosowanie art. 19 ust. 1 TUE jest natomiast możliwe w dziedzinach „objętych prawem Unii”.
W sprawie C-682/15 Berlioz Investment Fund14, odnosząc się zarówno do art. 19 ust. 1 TUE, jak i art. 47 KPP, TS badał jedynie zakres zastosowania KPP (pkt 44 wyroku). Stwierdził, że w tej konkretnej sprawie zakres ten wynika ze swobód rynku wewnętrznego. Podobnie w sprawie C-685/15 Online Games15 TS orzekł, że art. 19 ust. 1 TUE nakłada na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia środków niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej, w szczególności w dziedzinach objętych prawem Unii – w rozumieniu art. 47 KPP (pkt 54 wyroku). Następnie TS badał już tylko, czy spełnione zostały wymogi przewidziane w art. 51 KPP. Ostatecznie Trybunał przyjął, że prawo unijne miało zastosowanie, gdyż sprawa wchodziła w zakres regulacji jednej z dyrektyw unijnych. W świetle wspomnianych rozstrzygnięć, ewentualna ocena ustawodawstwa krajowego z wymogiem zapewnienia skutecznej ochrony sądowej wymagała wykazania, że rozpoznawana na krajowym poziomie sprawa wchodzi w zakres zastosowania prawa unijnego (w rozumieniu przyjmowanym przez TS na gruncie art. 51 KPP).
Ze sprawy C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses zdaje się natomiast wynikać, że w przyszłości TS inaczej będzie oceniał zakres zastosowania art. 19 ust. 1 TUE i art. 47 KPP (pkt 29 wyroku). Pierwszy z tych przepisów obejmie również sytuacje, w których sądy krajowe potencjalnie mogą stosować prawo UE, co nie będzie mogło być zakwalifikowane jako „stosowanie prawa UE” na potrzeby art. 47 i 51 KPP. W takiej sytuacji, zgodnie z regułami stosowania Karty Praw Podstawowych, art. 19 ust. 1 TUE będzie mógł też stanowić uzasadnienie dla zastosowania w danej sprawie standardu niezależności sądów wynikającego z art. 47 KPP (tj. stosowanie prawa Unii będzie w tym wypadku polegało na zastosowaniu art. 19 ust. 1 TUE).
[/hidepost]