Kompetencja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej do oceny gwarancji niezawisłości sądów krajowych1
[hidepost]
Po drugie, w dotychczasowym orzecznictwie TS przyjmował, że pośredni wpływ na skuteczność unijnych postępowań sądowych nie umożliwiał Trybunałowi orzekania odnośnie do standardów zasady skutecznej ochrony sądowej. Przykładem tego rodzaju sprawy było orzeczenie w sprawie C-177/17 Demarchi Gino16, dotyczące włoskiej ustawy regulującej kwestie odszkodowania za przewlekłość postępowania sądowego. Sąd krajowy twierdził w tej sprawie, że ustawa ma zastosowanie w sprawach czysto wewnętrznych, ale również w sprawach z elementem unijnym. W tym ostatnim zakresie, mając na uwadze konieczność kontroli czasu trwania postępowań sądowych, ustawa gwarantowała prawidłowe funkcjonowanie przestrzeni prawnej UE, zapobiegając pozbawieniu skuteczności – wskutek przewlekłości postępowań sądowych – wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych, na którym opiera się współpraca sądowa w sprawach cywilnych i karnych w UE. Ponadto zawisłe przed sądem krajowym sprawy, których przewlekłość doprowadziła do skazania państwa, były postępowaniami upadłościowymi, a więc postępowaniami wchodzącymi w zakres dziedziny, w której UE wykonała już swoją kompetencję, wydając liczne akty prawa wtórnego. W sprawie C-177/17 Demarchi Gino TS stwierdził jednak, że prawo UE w obecnym stanie nie zawiera żadnych szczególnych uregulowań w zakresie windykacji sum należnych od państwa z tytułu słusznej rekompensaty z powodu przewlekłości postępowania sądowego. Z tego powodu TS odmówił oceny uregulowań krajowych pod kątem zasady skutecznej ochrony sądowej (art. 47 KPP). Zauważył przy tym, że brak jest okoliczności pozwalających stwierdzić, iż celem (mającej ogólny charakter) ustawy krajowej było wdrożenie przepisu prawa Unii z dziedziny współpracy sądowej. Konkluzji tej nie zmieniło nawet to, że ustawa, co TS sam przyznał, „mogła mieć pośredni wpływ” na funkcjonowanie unijnej przestrzeni sprawiedliwości17.
Sprawa C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses różni się od wspomnianej sprawy C-177/17 Demarchi Gino. Po pierwsze, o ile w sprawie Demarchi Gino przepisy traktatów nie nakładały na państwa członkowskie szczególnych obowiązków, w sprawie C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses takie obowiązki nakłada – zdaniem TS – art. 19 ust. 1 TUE we wszystkich dziedzinach objętych prawem Unii. Po drugie, w kwestii wpływu na cały system prawa unijnego należy odróżnić regulację dotyczącą opłat za przewlekłość postępowania od przepisów, które dotyczą niezależności sądów krajowych. Te pierwsze przepisy mogą spowodować określone problemy dla jednostek dotkniętych przewlekłością, co nie powinno mieć miejsca, ale – co do zasady – nie stanowi problemu o charakterze systemowym dla prawa unijnego. Te drugie natomiast mogą mieć wpływ na zasadę wzajemnego zaufania, systemową efektywność ochrony uprawnień jednostek wywiedzionych z prawa unijnego, skuteczną ochronę praw podstawowych, postępowanie prejudycjalne, a także – przez zasadę wzajemnego uznawania – na systemy prawne innych państw członkowskich UE.
W konsekwencji, po wydaniu wyroku w sprawie C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses należy przyjąć, że problem niezawisłości sądów krajowych może zostać oceniony jako mający bezpośredni wpływ na funkcjonowanie unijnej przestrzeni prawnej, opartej na wzajemnym zaufaniu i uczestnictwie w rynku wewnętrznym.
Associação Sindical dos Juízes Portugueses a sprawa polska (sądy powszechne)
Z perspektywy polskiej najważniejszym wnioskiem ze sprawy C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses jest to, że wyrok ten może skłonić Komisję Europejską do ponownego rozważania zakresu zarzutów, które KE zamierza postawić Polsce w związku z ustawą – prawo o ustroju sądów powszechnych. Jak pisałem wcześniej, w raporcie dla Archiwum Osiatyńskiego18, z lakonicznego komunikatu prasowego Komisji z 20.12.2017 r. wynikało, że w kontekście PrUSP Komisja zamierza postawić Polsce w postępowaniu o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom wynikającym z traktatów (art. 258 TFUE) zarzuty dotyczące:
1) naruszenia zakazu dyskryminacji ze względu na płeć przy przejściu sędziów w stan spoczynku oraz
2) naruszenia niezależności sądów krajowych w związku ze zgodą, którą Minister Sprawiedliwości wyraża (według uznaniowych kryteriów) na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziego, który osiągnął wiek stanu spoczynku.
W odniesieniu do tych zarzutów element unijny (i możliwość oceny według standardów unijnych) znajduje się przede wszystkim w dyrektywie 2006/54/WE w sprawie równości płci w dziedzinie zatrudnienia i pracy19.
[/hidepost]