Kompetencja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej do oceny gwarancji niezawisłości sądów krajowych1
[hidepost]
Associação Sindical dos Juízes Portugueses a sprawa polska (Sąd Najwyższy)
Wyrok C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portuguese może pozwolić Komisji także na prowadzenie postępowania z art. 258 TFUE i podniesienie większej liczby zarzutów, opartych na zaleceniach KE w sprawie praworządności i wnioskach KE23 złożonych na podstawie art. 7 ust. 1 TEU (dotyczących Sądu Najwyższego, Krajowej Rady Sądownictwa itp.). W szczególności jednak wspomniana sprawa umożliwia wszczęcie postępowania w związku z uchwaleniem ustawy o Sądzie Najwyższym, która weszła w życie 3.4.2018 r.
Zgodnie z tą ustawą obniżono m.in. wiek emerytalny sędziów SN z 70 do 65 lat, co dotknie ok. 40% obecnego składu Sądu Najwyższego. Zdaniem Komisji, rodzi to problem w szczególności w kontekście zasady nieusuwalności sędziów. Co więcej, dalsza możliwość pełnienia funkcji przez sędziego SN uzależniona będzie od uznaniowej decyzji Prezydenta RP. Może on dwukrotnie wyrazić zgodę na dalsze pełnienie funkcji, każdorazowo na 3 lata. Rodzi to podobny problem dotyczący niezależności sądów w świetle art. 19 TUE i art. 47 KPP, jak w wypadku sędziów sądów powszechnych, którą to kwestię KE objęła już postępowaniem z art. 258 TFUE.
W odniesieniu do sędziów SN nie było jednak do tej pory możliwości wprowadzenia elementu unijnego wynikającego z dyrektywy 2004/5624, analogicznie do sytuacji sędziów sądów powszechnych. Pod kątem obowiązkowego przejścia w stan spoczynku, SNU nie dyskryminuje ze względu na płeć. Kobiety zajmujące stanowiska sędziów SN mogą w wieku 60 lat przejść w stan spoczynku dobrowolnie. Ponadto sformułowanie przez KE w odniesieniu do SNU zarzutu dyskryminacji ze względu na wiek, w sposób podobny do zarzutu w sprawie C-288/12 Komisja przeciwko Węgrom25, mogłoby okazać się niezwykle trudne. Węgry usunęły, stwierdzone przez TS, uchybienie dotyczące obniżenia wieku emerytalnego sędziów (z 70 do 62 r.ż.), obniżając ten wiek właśnie do 65 lat, czego KE już nie kwestionowała.
Wyrok C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portuguese otwiera Komisji w tym względzie nowe możliwości oceny pod kątem zasad skutecznej ochrony sądowej, niezawisłości sędziów i ich nieusuwalności z urzędu, w oderwaniu od dyskryminacji ze względu na płeć czy wiek.
Co więcej, doświadczenie z węgierskimi sprawami pokazało również, że odejście sędziów z zawodu i pełnionych funkcji z uwagi na wiek emerytalny, rodzi praktycznie nieodwracalne skutki odnośnie do powrotu do zawodu i pełnionych funkcji. W przypadku polskiego Sądu Najwyższego w ten sposób funkcję ma stracić m.in. Pierwsza Prezes SN, a także wielu doświadczonych sędziów. Wyciągając wnioski ze sprawy węgierskiej, dla skuteczności ewentualnej interwencji Komisji w kontekście SNU (ale także PrUSP) istotne znaczenie będzie miało to, czy KE zdecyduje się podjąć próbę wniesienia wniosku o wydanie środków tymczasowych przez zawieszenie stosowania regulacji ustawowych do czasu rozstrzygnięcia sprawy przez TS. Nie jest wprawdzie pewne, że wszystkie przesłanki byłyby spełnione, niemniej istnieją podstawy do skutecznej argumentacji w tym względzie. W odniesieniu do Węgier skuteczność wyroku TS stwierdzającego uchybienie, nawet wydanego w trybie przyspieszonym, ale bez zabezpieczenia tymczasowego, okazała się jednak znikoma.
Wnioski
Wyrok w sprawie C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portuguese jest przełomowym wyrokiem o istotnym ciężarze konstytucyjnym dla Unii Europejskiej i jej państw członkowskich. Po raz pierwszy TS stwierdził, że art. 19 ust. 1 TUE (zasada skutecznej ochrony sądowej), pod pewnymi warunkami, sama w sobie, umożliwia kontrolę ustawodawstwa krajowego pod kątem standardu niezawisłości sądów. Wbrew pojawiającym się w dyskursie publicznym argumentom, TS uznał, że UE ma wyraźną kompetencję traktatową do oceny niezależności wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich UE.
Kontrola tego rodzaju będzie możliwa, gdy sądy krajowe w rozumieniu art. 267 TFUE mogą mieć styczność z wykładnią lub stosowaniem prawa unijnego. Jeżeli tak jest, to z uwagi na istotną rolę sądów krajowych w unijnym systemie ochrony prawnej państwa członkowskie muszą zapewnić, by spełniony był standard niezawisłości wynikający z prawa UE („w dziedzinach objętych prawem UE”). Zdaniem TS, zasada skutecznej ochrony sądowej, udzielanej przez niezawisły sąd krajowy, jest elementem i uszczegółowieniem zasady państwa prawa (art. 2 TUE). Trybunał uznał, że struktura sądowa państw członkowskich powinna być „z góry” przygotowana na to, iż sądy krajowe mogą rozstrzygać sprawy dotyczące prawa unijnego. Sądy powinny zatem zachować przymiot niezależności wymagany przez prawo unijne.
[/hidepost]