Kompetencja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej do oceny gwarancji niezawisłości sądów krajowych1
[hidepost]
W świetle wyroku w sprawie C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portuguese Komisja Europejska ma możliwość ponownego rozważenia zakresu zarzutów postawionych Polsce w postępowaniu zainicjowanym na podstawie art. 258 TFUE, w związku z uchwaleniem nowych przepisów PrUSP. Dotyczy to w szczególności zarzutu związanego powoływaniem i odwoływaniem przez Ministra Sprawiedliwości prezesów (wiceprezesów) sądów powszechnych, z którego to zarzutu KE się wycofała w komunikacie z 20.12.2017 r. Komisja mogłaby również zastosować w tym względzie (w procedurze z art. 258 TFUE) podejście bardziej kompleksowe, zbliżone do stanowiska Komisji Weneckiej, ukazujące uprawnienie Ministra Sprawiedliwości wobec kierownictwa sądów w szerszym kontekście wpływu władzy wykonawczej na władzę sądowniczą. Po wyroku C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portuguese możliwe jest również wniesienie skargi z art. 258 TFUE odnośnie do spraw będących przedmiotem prowadzonej wobec Polski procedury z art. 7 ust. 1 TUE. Komisja mogłaby więc rozważyć wniesienie skargi z art. 258 TFUE również w odniesieniu do m.in. nowej ustawy o SN.
Niezależnie od tego, zasada skutecznej ochrony sądowej może stanowić wzorzec kontroli względem regulacji prawa krajowego odnoszących się do niezawisłości sędziowskiej. Jeżeli prawo krajowe będzie w tym zakresie sprzeczne ze standardem unijnym, to zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa unijnego, sądy krajowe mogą odmówić zastosowania przepisów prawa krajowego. Będzie to dotyczyło m.in. wniesionych do sądów polskich spraw tych sędziów, którzy utracili możliwość pełnienia funkcji sędziowskiej ze względu na zastosowanie do nich prawa krajowego naruszającego standardy niezawisłości sędziowskiej wynikające z art. 19 ust. 1 TUE i art. 47 KPP UE.
The competence of the Court of Justice of the European Union to review the guarantees of independence
of national courts
The CJEU judgment of 27 February 2017 in case C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses is a precedent with respect to the competence of the CJEU to review the guarantees of independence of national courts. The court pronounced that if national courts may find themselves in situations of interpretation of application of the EU law, national legislation should guarantee them independence comparable to the standard of the principles of effective judicial protection (Art. 19.1. of the Treaty on the European Union). Against the arguments that surface in the public debate the CJEU found that the EU has been explicitly vested by the Treaty with the power to evaluate the operation of the system of justice in Member States. In the light of that judgment the European Commission should reconsider the scope of charges made against Poland in the proceedings under Art 258 of the Treaty on the Functioning of the European Union in connection with the Law on the System of Common Courts and perhaps also bring in a new action with respect to, inter alia, the new Supreme Court Act.
Kry words: rule of law, state of law, Poland, proceedings under art. 258 of the TFEU, European Commission, art. 2 of the TEU, independence of courts, independence of judges, principle of effective judicial protection, art. 19 of the TEU, art. 47 the CFREU
* Autor jest adiunktem w Katedrze Prawa Europejskiego na WPiA UW.
1 Tekst został pierwotnie opublikowany jako raport dla Archiwum Osiatyńskiego z 13.3.2018 r., dostępny na: https://archiwumosiatynskiego.pl/trybunal-sprawiedliwosci-kompetentny-oceny-gwarancji-niezawislosci-sadow-krajowych/. Zob. też wersję angielską Taborowski, Maciej: CJEU Opens the Door for the Commission to Reconsider Charges against Poland, VerfBlog, 13.3.2018 r., dostępną na: https://verfassungsblog.de/cjeu-opens-the-door-for-the-commission-to-reconsider-charges-against-poland/, DOI: https://dx.doi.org/10.17176/20180313-203040.
2 Dalej jako: TS.
3 Wyrok TS z 27.2.2017 r. w sprawie C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses przeciwko Tribunal de Contas; wszystkie orzeczenia TS dostępne na: https:// eur-lex.europa.eu
4 O ile polska Konstytucja wyraźnie odróżnia pojęcia: „niezależności” i „niezawisłości” – niezależne są sądy, a niezawiśli sędziowie, o tyle w doktrynie prawa Unii Europejskiej, orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz w dokumentach Komisji stosowana jest różna terminologia. Mówi się zarówno o sądach „niezależnych” (tak w szczególności KE), jak i o sądach „niezawisłych” czy „niezawisłych i bezstronnych” (tak w szczególności TS). W niniejszym artykule, biorąc pod uwagę jego przedmiot, posługuję się zamiennie pojęciem sądów „niezależnych” i „niezawisłych”. W rezultacie, pojęcie sądu „niezależnego” powinno być rozumiane jako odnoszące się do pojęcia sądu „niezawisłego i bezstronnego” w rozumieniu art. 47 Karty oraz pojęcia sądu „niezawisłego” w świetle art. 267 TFUE (i odwrotnie). Pojęcie to ma obejmować wszystkie jego aspekty, a więc wewnętrzne i zewnętrzne, które są brane pod uwagę w orzecznictwie TS, czyli zarówno kryteria instytucjonalne, odnoszące się do instytucji „sądu”, jak i kryteria podmiotowe, odnoszące się do sędziego. Przy czym w kontekście sędziów konsekwentnie stosuję pojęcie „niezawisłego” sędziego. Zob. np. wyrok TS z 14.6.2017 r., C-685/15, Online Games Handels GmbH i in. przeciwko Landespolizeidirektion Oberösterreich, EU:C:2017:452, pkt 60-62.
5 Dz.Urz. UE C 2016, Nr 202, s. 13; dalej jako: TUE.
6 Dalej jako: Komisja albo KE.
[/hidepost]