Kompetencje referendarza sądowego w postępowaniu karnym
[hidepost]
Kompetencje referendarza w postępowaniu w sprawach z oskarżenia prywatnego
W postępowaniu w sprawach z oskarżenia prywatnego referendarz sądowy jest w pierwszej kolejności uprawniony do prowadzenia posiedzenia pojednawczego (art. 489 § 1 KPK). W ramach tych uprawnień niewątpliwie może wezwać strony do pojednania, skierować strony do mediacji, odnotowywać w protokole stanowiska stron oraz wynik posiedzenia pojednawczego. Ustawa przyznaje także referendarzowi kompetencję do umorzenia postępowania w przypadku pojednania się stron (art. 492 § 1 KPK), także połączonego z zawarciem ugody (art. 494 § 1 KPK). Wątpliwości budzi natomiast uprawnienie referendarza do umorzenia postępowania w przypadku niestawiennictwa na posiedzenie pojednawcze oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika (art. 491 § 1 KPK). Przepis ten posługuje się wprawdzie zwrotem „prowadzący posiedzenie”, jednak nie wskazuje wprost na referendarza jako organ uprawniony do umorzenia postępowania, tak jak wymaga tego art. 93a § 1 KPK. Brzmienie przepisu art. 93a § 1 KPK dopuszcza natomiast procedowanie przez referendarza jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie. W taki właśnie sposób sformułowano treść art. 492 § 1 KPK, dokładnie precyzując, że referendarz posiada kompetencję do umorzenia postępowania w przypadku pojednania się stron. Stwierdzenia takiego nie zawarto natomiast w treści art. 491 § 1 KPK. Regulacja ta niewątpliwie wymaga korekty w kierunku poszerzenia kompetencji referendarza, albowiem pojednanie stron, połączone często z zawarciem przez nie ugody, jest bardziej wymagające merytorycznie, niż zweryfikowanie prawidłowego wezwania oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika, czy też ocena ewentualnego usprawiedliwienia niestawiennictwa i umorzenie postępowania w sytuacji uznania, że jest ono nieusprawiedliwione. W obecnym stanie prawnym referendarz jest uprawniony, w takiej sytuacji jedynie do zamknięcia posiedzenia pojednawczego i przedłożenia sprawy sędziemu, celem wyznaczenia posiedzenia w przedmiocie umorzenia postępowania, w związku z niestawiennictwem oskarżyciela prywatnego. Idąc dalej, należy również wywnioskować, że referendarz sądowy nie jest uprawniony do umorzenia postępowania, w sytuacji, kiedy oskarżyciel prywatny przed posiedzeniem lub też w jego trakcie złoży oświadczenie o cofnięciu prywatnego aktu oskarżenia. W tym przypadku również będzie zasadne przekazanie sprawy sędziemu w celu podjęcia dalszej decyzji merytorycznej (wydania postanowienia o umorzeniu postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 9 KPK na zasadach ogólnych). Również w tym zakresie niezbędne byłoby poszerzenie kompetencji referendarza sądowego.
Treść art. 93a § 1 KPK poddaje także pod wątpliwość uprawnienie referendarza sądowego co do wydawania postanowień w trybie art. 491 § 2 KPK (skierowanie na rozprawę w przypadku niestawiennictwa oskarżonego na posiedzenie pojednawcze), art. 495 § 1 KPK (skierowanie na rozprawę wobec niedojścia do pojednania między stronami), czy też odroczenia posiedzenia w trybie art. 404 § 1 KPK w zw. z art. 485 KPK. Niewątpliwie dostrzegalna jest tu pewna niekonsekwencja w stosunku do interpretacji omówionych wyżej przepisów, związanych z umorzeniem przez referendarza sądowego postępowania z uwagi na niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego czy też złożenia przez niego oświadczenia o cofnięciu prywatnego aktu oskarżenia, należy mieć jednak na uwadze, że zgodnie z § 61 ust. 1 pkt 1, 5 i 6 w zw. z § 61 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości Regulamin urzędowania sądów powszechnych z 23.12.2015 r.11 do zakresu czynności referendarza jako przewodniczącego posiedzenia należy w szczególności wydawanie zarządzeń w związku z przygotowaniem posiedzenia i zarządzeń w toku postępowania, dbanie o punktualne rozpoczęcie posiedzenia oraz o niezwłoczne rozstrzyganie złożonych na posiedzeniu wniosków stron i uczestników postępowania, spowodowanie, aby protokół został podpisany, a akta zwrócone do sekretariatu bezpośrednio po zakończeniu posiedzenia, zaś w wyjątkowych wypadkach najpóźniej w ciągu 3 dni roboczych po zakończeniu posiedzenia. W konkluzji rozważań należy zatem przyjąć, że referendarz jest uprawniony do procedowania w omawianym zakresie.
W postępowaniu w sprawach z oskarżenia prywatnego referendarz sądowy posiada także uprawnienie do zawieszenia postępowania w razie śmierci oskarżyciela prywatnego, w związku z prawem wstąpienia jego osób najbliższych lub osób pozostających na utrzymaniu zmarłego w jego prawa. Referendarz może również wydać postanowienie o umorzeniu postępowania w przypadku niezrealizowania tego prawa przez osoby uprawnione w terminie 3 miesięcy od dnia śmierci (art. 61 § 1 i 2 KPK). Do jego kompetencji należy także wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania, w przypadku gdy prokurator odstąpi od oskarżenia, a pokrzywdzony, który nie wniósł oskarżenia, w terminie zawitym 14 dni od powiadomienia go o odstąpieniu przez prokuratora od oskarżenia nie złoży aktu oskarżenia lub oświadczenia, że podtrzymuje oskarżenie (art. 60 § 4 KPK). Postanowienia wydane w tej materii są zaskarżane sprzeciwem (art. 93a § 3 KPK).
W kompetencji referendarza sądowego znajduje się także wydanie zarządzenia w trybie art. 622 KPK (zwrot oskarżycielowi prywatnemu zryczałtowanych wydatków).
W kontekście uprawnień referendarza sądowego do prowadzenia posiedzenia pojednawczego należy zwrócić uwagę, że referendarz nie posiada żadnych instrumentów do zdyscyplinowania stron na takim posiedzeniu, na którym często z uwagi na materię spraw prowadzonych w tym trybie dochodzą do głosu emocje. Zasadne jest zatem znowelizowanie art. 49 PrUSP w zakresie organów uprawnionych do nakładania kary porządkowej grzywny w razie naruszenia powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych albo ubliżenia sądowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym udział w sprawie.
[/hidepost]