Kompetencje referendarza sądowego w postępowaniu karnym

(inne teksty tego autora)

[hidepost]

Referendarz sądowy w postępowaniu klauzulowym

Referendarz sądowy jest jednym z organów uprawnionych do nadania klauzuli wykonalności w trybie określonym w art. 107 § 1, 2–4 KPK. Uprawnienie to dotyczy nadania klauzuli wykonalności na orzeczenie podlegające wykonaniu w drodze egzekucji na żądanie osoby uprawnionej. Referendarz może zatem nadać klauzulę wykonalności na orzeczenia nakładające obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz na nawiązkę orzeczoną na rzecz pokrzywdzonego. Z art. 107 § 3 KPK wynika także wprost uprawnienie referendarza do nadania klauzuli wykonalności ugodzie zawartej przed sądem, referendarzem lub w postępowaniu mediacyjnym.

Zgodnie z treścią art. 25 § 1 KKW w zw. z art. 26 i art. 18a KKW referendarz sądowy może także nadać klauzulę wykonalności na należności sądowe, tj. grzywnę, koszty sądowe, kary porządkowe o charakterze pieniężnym (okreś­lone w rozdziale 31 KPK), karę porządkową grzywny okreś­loną w art. 49 ust. 1 PrUSP), karę pieniężną lub grzywnę przejętą do wykonania w trybie określonym w rozdziale 66 i 66b KPK.

Problematyczna kwestia pojawia się natomiast w zakresie nadawania klauzuli wykonalności na orzeczone świadczenie pieniężne oraz nawiązkę na rzecz Funduszu Pokrzywdzonych i Pomocy Postpenitencjarnej. Zachodzi bowiem swoista konkurencja regulacji określonych w art. 107 KPK oraz art. 43 § 5 KKW. Stosując jednak regułę lex specialis, należy przyjąć, że uregulowanie kwestii nadawania klauzuli wykonalności należnościom orzeczonym na rzecz Funduszu Pokrzywdzonych i Pomocy Postpenitencjarnej w Kodeksie karnym wykonawczym skutkuje tym, że zastosowanie znajduje ogólna regulacja dotycząca uprawnień referendarza sądowego w postępowaniu karnym wykonawczym określona w art. 18a pkt 5 KKW, która wyklucza podejmowanie czynności zastrzeżonych dla sądu lub sędziego, a dotyczących wykonania środków karnych i środków kompensacyjnych.

Kolejne zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy dotyczy kwestii zaskarżalności postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności wydanego przez referendarza sądowego. W pierwszej kolejności należy odnieść się do kwestii nadawania klauzuli wykonalności na wniosek osoby uprawnionej przez sąd I instancji lub referendarza sądowego (art. 107 § 1, 2–4 KPK). Zastosowanie ma tu art. 781 § 1 KPC w zw. z art. 26 KKW, a postępowanie w przedmiocie nadania klauzuli toczy się według przepisów KKW, z uwzględnieniem art. 776–795 KPC w zw. z art. 26 KKW¹².

Niewątpliwie na postanowienie sądu co do nadania klauzuli wykonalności przysługuje zażalenie (art. 26 KKW w zw. z art. 795 § 1 i 2 KPC). Termin do jego wniesienia biegnie w stosunku do wierzyciela od daty wydania mu tytułu wykonawczego lub postanowienia odmownego, a dla dłużnika – od daty doręczenia zawiadomienia o wszczęciu egzekucji¹³. Wątpliwości budzi natomiast, czy środkiem zaskarżenia na orzeczenia referendarza, w tym zakresie jest sprzeciw (zgodnie z art. 93a § 2 KPK w stosunku do klauzul nadawanych w trybie art. 107 KPK), zażalenie (zgodnie z art. 20a § 1 KPK), skarga określona w KPC, czy też zażalenie w trybie art. 795 KPC w zw. z art. 26 KKW.

Konfrontując to z okolicznościami sprawy, należy zauważyć, co zresztą niesporne i oczywiste, że orzeczenia nakładające obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia czy też zapłaty nawiązki stanowią tytuł egzekucyjny. Dają one uprawnionemu prawo do dochodzenia swoich roszczeń w drodze postępowania egzekucyjnego. Oznacza to natomiast, że wykonywanie orzeczeń w postępowaniu karnym odbywa się na podstawie przepisów Kodeksu karnego wykonawczego, zgodnie z art. 1 § 1 KKW. Zaskarżenie sprzeciwem orzeczenia o nadaniu lub odmowie nadania klauzuli wykonalności wydane przez referendarza sądowego nie znajduje uzasadnienia w obowiązujących przepisach. Odmienne stanowisko wyraził, w komentarzu do art. 107 KPK, M. Kurowski wskazując, że środkiem odwoławczym od postanowienia referendarza sądowego w tym zakresie jest sprzeciw¹⁴.

Przepis art. 25 § 1 KKW stanowi natomiast, że egzekucję zasądzonych roszczeń cywilnych, orzeczonej grzywny, świadczenia pieniężnego oraz należności sądowych prowadzi się według przepisów KPC, jeżeli niniejsza ustawa nie stanowi inaczej. Zgodnie z art. 26 KKW do tytułów egzekucyjnych mają zastosowanie przepisy art. 776–795 KPC. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, do których odsyła art. 26 KKW, nie normują zatem kwestii środka zaskarżenia na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności bądź odmowie jej nadania, wydane przez referendarza sądowego, co oznacza, że zastosowanie w tym zakresie mają przepisy KKW (art. 20a § 1 KKW). Jest to kwestia o tyle problematyczna, że zażalenie wniesione w tym trybie na orzeczenie referendarza sądowego wstrzymuje wykonalność wydanego postanowienia. W związku z powyższym właściwy do rozpoznania zażalenia jest sąd, w którym wydano zaskarżone postanowienie, który rozpoznaje je jednoosobowo w terminie 21 dni (art. 20 § 2–4 KKW). Odmienne stanowisko w tej kwestii wyraził Piotr Gensikowski, który wywodzi, że wówczas przysługuje skarga w trybie przepisów KPC, z uwagi na odesłanie zawarte w art. 26 KKW do art. 795 § 3 KPC, który posługuje się w tym zakresie pojęciem skargi na postanowienie referendarza sądowego w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności¹⁵. Pogląd ten wydaje się ­jednak nieuzasadniony, w świetle tego, że regulacja dotycząca zaskarżalności orzeczeń wydawanych przez referendarza sądowego na gruncie KPC określona została w art. 7673a KPC, do którego nie odsyła natomiast art. 26 KKW.

W konkluzji rozważań w tej materii należy wyrazić pogląd, że szczególne uregulowania dotyczące zażalenia na orzeczenie referendarza sądowego w postępowaniu wykonawczym, wyłączają w tej kwestii zastosowanie norm określonych w KPC. Ustawodawca nie przewidział jednak konsekwencji takiego rozwiązania, sprawiającego znaczne trudności w toku postępowania egzekucyjnego, w sytuacji skutecznego wniesienia zażalenia i konieczności wstrzymania wykonalności orzeczenia referendarza sądowego w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności. Jest to niewątpliwie kwestia wymagająca pilnej korekty.

Na uwagę zasługuje również problematyka związana z zakresem zastosowania na gruncie postępowania karnego wykonawczego regulacji określonych w art. 788 KPC (przejście praw i obowiązków), art. 793 KPC (dalszy tytuł wykonawczy) oraz art. 794 KPC (ponowny tytuł wykonawczy). Uprawnienie referendarza do nadawania klauzuli wykonalności w trybie art. 788 i 793 KPC nie budzi zastrzeżeń, treść art. 794 KPC poddaje natomiast pod wątpliwość, czy referendarz sądowy posiada kompetencje określone w tym przepisie na gruncie postępowania karnego. Kodeks karny wykonawczy nie odsyła bowiem do przepisu art. 759 § 11 KPC, wskazującego na kompetencje referendarza w tym zakresie. Przepis art. 794 KPC stanowi natomiast, że ponowne wydanie tytułu wykonawczego zamiast utraconego może nastąpić jedynie na mocy postanowienia sądu wydanego po przeprowadzeniu rozprawy. Bezsprzecznie powyższa regulacja dopuszcza procedowanie w tym zakresie przez referendarza sądowego na gruncie postępowania cywilnego. Przepis ten, jak już wyżej wskazano, ma zastosowanie na gruncie postępowania wykonawczego na mocy art. 26 KKW. Tymczasem w Kodeksie karnym wykonawczym zawarto regulację (art. 18a KKW), zgodnie z którą w postępowaniu wykonawczym czynności zastrzeżone dla sądu lub sędziego mogą być wykonywane przez referendarza sądowego. Brzmienie art. 18a KKW, w zw. z art. 26 KKW wskazywałoby zatem na uprawnienie referendarza do wydawania orzeczenia w trybie art. 794 KPC, także mając na uwadze racjonalność ustawodawcy, który do procedowania w tym zakresie na gruncie KPC dopuścił referendarzy sądowych.

[/hidepost]