Konstytucyjne i ustawowe uwarunkowania niezawisłości sędziowskiej
[hidepost=1]
2. Oceny dotyczące sędziów
Praca sędziów podlega ustawicznej ocenie opinii publicznej, a także zinstytucjonalizowanej – instancji odwoławczych (w związku z rozpoznawaniem środków odwoławczych od ich orzeczeń), w trybie skargi na przewlekłość postępowania, w związku ze skargami składanymi w trybie nadzoru administracyjnego, wreszcie
w związku z kontrolą referatu na skutek przewidywanego awansu.
ZmPrUSP11 wprowadziła nowy rozdział 2a zatytułowany „System oceny pracy i planowania rozwoju zawodowego sędziego”. Artykuł 106e PrUSP w wersji obowiązującej do maja 2013 r.16 stanowił, że Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, określi, w drodze rozporządzenia uszczegółowienie kryteriów oceny sędziów. Sformułowane w samej ustawie kryteria oceny rażą brakiem precyzji, co może stanowić zagrożenie niezawisłości sędziowskiej (nawet w sferze podświadomości, o czym będzie mowa poniżej). Egzemplifikacją tego jest „metodyka pracy” (art. 106a § 1 PrUSP). Jej rozumienie
to pochodna określonych koncepcji stosowania prawa, których wybór objęty jest bezsprzecznie gwarancjami niezawisłości. Artykuł 106a § 2 PrUSP stanowi, że oceny pracy sędziego dokonuje się m.in. z punktu widzenia sprawności i efektywności podejmowanych czynności i organizowania pracy przy rozpoznawaniu spraw
lub wykonywaniu innych powierzonych zadań bądź funkcji, a także kultury urzędowania, obejmującej kulturę osobistą i kulturę organizacji pracy oraz poszanowania praw stron lub uczestników postępowania przy rozpoznawaniu spraw lub wykonywaniu innych powierzonych zadań bądź funkcji. Niejednoznaczne jest sformułowanie „wykonywanie innych powierzonych zadań bądź funkcji” i w żadnym wypadku nie może ono stanowić wskazówki przy tworzeniu rozporządzenia.
To samo dotyczy pojęcia „kultura urzędowania”, czy też „poszanowania praw stron lub uczestników postępowania”. Odnośnie tego ostatniego kryterium słusznie zauważa P. Czarny17, że skoro ocena ma obejmować ten element to „spytać można, kiedy sędzia może je szanować lub nie poza sferą »sprawowania swojego urzędu«, w której jest niezawisły”.
Nie można w tej sytuacji uznać wskazanych przed chwilą pojęć jako ustalone przez ustawodawcę kryteria oceny sędziów. Ze względu na swoją ogólnikowość nie nadają się one do pełnienia roli wytycznych rozporządzenia. W rezultacie ministrowi pozostawiono konkretyzację tych pojęć, a przez to i konkretyzację kryteriów, których w istocie nie ustalił ustawodawca. W tym stanie prawnym rację miał M. Chmaj18 pisząc: „upoważnienie odsyła do uregulowania rozporządzeniem – kwestii szczegółowych kryteriów oceny pracy sędziego oraz sposobu oceny pracy sędziego i podsumowania jej wyników, a także sposobu opracowywania indywidualnego planu rozwoju sędziego. Decyzji organu władzy wykonawczej pozostawiono zatem ukształtowanie zasadniczych elementów systemu oceny pracy i planowania rozwoju zawodowego sędziego. (…) Upoważnienie zawarte w art. 106e Ustawy zmierza do przekazania do uregulowania w drodze rozporządzenia pewnego kompleksu zagadnień mającego istotne znaczenie z punktu widzenia regulacji ustawowej i powinno stanowić jedynie jej uszczegółowienie. Zadaniem rozporządzenia jest konkretyzacja norm ustawowych. Konkretyzacja powinna być dokonana tylko w takim zakresie, w jakim sam ustawodawca tego nie uczynił. Funkcją rozporządzenia nie jest natomiast uzupełnianie ustawy, jak czyni to regulacja art. 106e Ustawy”.
W praktyce Minister Sprawiedliwości w rozporządzeniu z 20.12.2012 r. w sprawie oceny pracy i opracowania indywidualnego planu rozwoju zawodowego sędziego19 nie dokonał konkretyzacji pojęć występujących w ustawie (§ 4 ust. 1 OcenaSędzR12) i ograniczył się do powtórzenia niektórych z nich20.
Po nowelizacji art. 106e PrUSP dokonanej ZmPrUSP13, Minister Sprawiedliwości ma w drodze rozporządzenia, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, określić wzór arkusza oceny pracy sędziego oraz wzór arkusza indywidualnego planu rozwoju zawodowego sędziego. Nowelizacja ta uchyliła powołane poprzednio OcenaSędzR12. Minister określił wzór arkusza oceny pracy sędziego oraz wzór arkusza indywidualnego planu rozwoju zawodowego sędziego w rozporządzeniu
z 28.10.2013 r. w sprawie wzorów arkuszy oceny pracy sędziego oraz indywidualnego planu rozwoju zawodowego sędziego21.
Wśród ustawowych kryteriów oceny brak uwzględnienia występującego obecnie nierównomiernego obciążenia poszczególnych sędziów. W tym stanie rzeczy oceny nie byłyby ani w pełni obiektywne, ani sprawiedliwe. Kryteria oceny są ponadto niejednoznaczne nie tylko pod względem ich niedookreślenia – o czym była już mowa, ale także pod względem możliwości ich różnego rozumienia przez oceniającego i ocenianego. Egzemplifikacją tego są „metodyka pracy” (art. 106a § 1 PrUSP) oraz „poszanowanie praw stron lub uczestników postępowania przy rozpoznawaniu spraw” (art. 106a § 2 PrUSP). Ich rozumienie to pochodne określonych koncepcji (ideologii) stosowania prawa. Ich wybór to fundamentalna gwarancja niezawisłości. Zadaniem sędziego jest poszukiwanie sprawiedliwego rozstrzygnięcia konkretnej sprawy, a nie pisanie teoretycznej rozprawy z myślą o oceniającym. Nawet więc gdy formalnie nie jest zagrożona niezawisłość, to podświadoma presja na sędziego
lub tylko jej możliwość stanowi już poważny problem z racji zachowania konstytucyjnych standardów niezawisłości.
Pomimo, że w intencji ustawodawcy ocena stanowi jedynie podstawę dla zmiany indywidualnego planu rozwoju zawodowego sędziego i nie upoważnia oceniającego do jakiejkolwiek ingerencji w rozstrzygnięcia wydawane przez sędziego, to zważywszy na jej okresowość i stres związany z samym okresowym przeprowadzaniem czynności oceniających należy zaliczyć ją do czynników wpływających na wewnętrzną niezależność sędziego. Ma to bezsprzecznie wpływ na niezawisłość,
gdyż sędzia – nawet podświadomie – może starać się postępować tak, aby uzyskać jak najlepszą ocenę. Tym samym, jego orzekanie może ulec wpływowi czynnika zewnętrznego.
[/hidepost]