Kontrola postanowienia wydanego w wyniku rozpoznania skargi na orzeczenie referendarza sądowego – glosa
[hidepost]
Ewolucja wzruszenia postanowień niepodlegających oddzielnemu zażaleniu
Na skutek użycia środka procesowego uregulowanego w art. 380 KPC, dochodzi do poddania kontroli sądu wyższej instancji takich postanowień, których zainteresowany podmiot nie mógł dosięgnąć za pomocą zaskarżenia w drodze zażalenia. Ten specyficzny tryb kontroli znany był już w obowiązujących na ziemiach polskich przepisach dzielnicowych ustaw procesowych6. Niemiecki Zivilprozessordnung7 w § 512 pozwalał przy okazji zaskarżania wyroku poddać rozpoznaniu sądu odwoławczego również postanowienia poprzedzające wydanie wyroku, chyba że były one niezaskarżalne albo ulegały oddzielnemu zaskarżeniu8. Podobne rozwiązanie znane było w Austriackim Kodeksie postępowania cywilnego z 1.8.1895 r.9, gdzie w § 462 przyjęto, że sąd odwoławczy ocenia te uchwały, które zapadły w postępowaniu poprzedzającym zaskarżony wyrok, jeżeli ustawa nie wykluczała ich zaskarżenia lub jeżeli nie stały się niezaskarżalne wskutek zaniechania rekursu albo z powodu rozstrzygnięcia zapadłego wskutek rekursu10.
Kontrola taka znana była również rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z 29.11.1930 r. – Kodeks postępowania cywilnego11, które w art. 410 stanowiło, że: „Sąd apelacyjny na wniosek strony bierze pod rozwagę również te postanowienia sądu okręgowego, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy”. Natomiast ustawa z 20.7.1950 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych12 (tzw. nowela lipcowa) w pkt 107 skreśliła przepisy od art. 393 do 423, w tym również art. 410 KPC. Brak było więc normy prawnej, która w sposób wyraźny upoważniałaby sąd rewizyjny do badania, przy okazji rozpoznawania rewizji, prawidłowości postanowień poprzedzających wydanie wyroku, które nie ulegały zaskarżeniu w drodze zażalenia. Lukę w kodeksie uzupełniło orzecznictwo SN13, zaaprobowane przez doktrynę14. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do orzeczenia z 28.8.1951 r.15 stwierdził, że: „Obowiązujący Kodeks postępowania cywilnego nie zawiera przepisu analogicznego do art. 410 KPC dawnej numeracji, mówiącego o kontroli takich postanowień, które nie podlegają zaskarżeniu w drodze zażalenia. Z faktu jednak, że nowela lipcowa nie przejęła tego przepisu do nowych przepisów o rewizji, nie należy wysnuwać wniosku, jakoby myśl, którą on wyrażał, przestała być w ogóle aktualna. Artykuł 410 KPC dawnej numeracji miał faktycznie samodzielną treść tylko o tyle, że w stosunku do powyższych postanowień nie dopuszczał kontroli apelacyjnej z urzędu. Okoliczność zaś, że postanowienia te mogły być przedmiotem kognicji wyższej instancji z punktu widzenia oceny orzeczenia kończącego postępowanie, nie wymagała specjalnej normy, gdyż nawet i bez niej wniosek ten należałoby niezawodnie wysnuć z innych przepisów kodeksu. Recypowanie dawnego art. 410 KPC do przepisów o postępowaniu rewizyjnym nie było więc aktualne z tej przyczyny, że już art. 380 KPC określa, co sąd rewizyjny bierze pod rozwagę z urzędu, a co na skutek zarzutu rewizyjnego. Że zaś postanowienia niezaskarżalne zażaleniem mogą być podstawą rewizyjną, o ile stanowią takie uchybienia procesowe, które mogły wpłynąć na wynik sprawy, unormował to art. 371 § 1 pkt 4 KPC. Brak normy analogicznej do dawnego art. 410 KPC nie stwarza więc żadnej luki w kodeksie”. Podobnie przyjął SN w orzeczeniu z 17.6.1952 r.16: „uchylenie tego przepisu (art. 410 KPC – przyp. A.A.) nie oznacza jednak bynajmniej, że sąd rewizyjny nie może badać prawidłowości postanowień zapadłych w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji, niepodlegających odrębnemu zaskarżeniu. Uchylenie art. 410 KPC pozostaje w ścisłym związku ze zniesieniem wszystkich przepisów o apelacji, z wprowadzeniem ogólnie sformułowanej podstawy rewizyjnej w postaci »uchybień procesowych, jeżeli mogły one wpłynąć na wynik sprawy« (art. 371 § 1 pkt 4 KPC). Kwestia zatem prawidłowości postanowień niepodlegających odrębnemu zaskarżeniu może stanowić podstawę rewizji lub wniosku strony przeciwnej, z tym tylko zastrzeżeniem, że powinien być ustalony związek przyczynowy między uchybieniem i wynikiem sprawy. I tak np. w myśl art. 369 § 1 i 391 § 1 KPC na przywrócenie terminu do złożenia środka odwoławczego nie służy odrębny środek odwoławczy, instancja rewizyjna powinna jednak, jeśli strona uchybienia sądu przy przywróceniu terminu uczyni przedmiotem zarzutu, wziąć pod rozwagę zasadność postanowienia o przywróceniu terminu jako postanowienia mającego wpływ na rozstrzygnięcie sprawy”.
Przedmiotową lukę zlikwidowało uchwalenie nowego Kodeksu postępowania cywilnego w 1964 r., który w art. 383 przyjął rozwiązanie znane KPC30. Artykuł 383 zd. 1 w pierwotnej postaci stanowił, że „w zakresie oznaczonym w artykule poprzedzającym rozpoznaniu sądu rewizyjnego podlegają również postanowienia poprzedzające wydanie wyroku, chyba że według przepisów kodeksu ulegały one oddzielnemu zaskarżeniu”. Obecna treść art. 380 KPC jest wynikiem nowelizacji KPC ustawą z 1.3.1996 r.17, kiedy to przywrócono przedwojenny system i zamiast rewizji wprowadzono apelację.
[/hidepost]