Kontrola postanowienia wydanego w wyniku rozpoznania skargi na orzeczenie referendarza sądowego – glosa
[hidepost]
Charakter środka procesowego uregulowanego w treści art. 380 KPC
Charakter środka przewidzianego w art. 380 KPC budził wątpliwości już na tle unormowania zawartego w art. 410 KPC30 oraz na tle poprzednika obecnego przepisu – art. 383 KPC. Spór ogniskował się wokół tego, czy środek uregulowany w tych przepisach, a obecnie w art. 380 KPC, stanowi zaskarżenie sui generis bądź ,,zaskarżenie pośrednie” (według innych jeszcze określeń, zaskarżenie „odwleczone”, ,,zastrzeżone” lub ,,okazyjne”), czy też ta instytucja procesowa ma zupełnie inny charakter.
Na tle brzmienia art. 383 zd. 1 KPC pojawiła się rozbieżność poglądów co do charakteru tegoż środka. Część doktryny18 uznała, że jest to dodatkowy (inny) wniosek obok właściwego wniosku rewizyjnego, inni autorzy19 przyjmowali natomiast, iż jest to jedynie wniosek konkretyzujący czy uzasadniający podstawy ówczesnej rewizji nie będąc wnioskiem dodatkowym obok wniosku podstawowego o zmianę lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości lub w części. Odmienną koncepcję wysunął J. Niejadlik20 twierdząc, że omawiany środek – ze względu na jego funkcję, cel i pozycję w stosunku do środków odwoławczych – stanowi szczególny środek procesowy uzupełniający system środków zaskarżenia w KPC.
Obecnie również nie ma jednolitego stanowiska co do charakteru prawnego wskazanego art. 380 KPC. Według przeważającego poglądu21, przepis ten umożliwia uwzględnienie przez sąd II instancji negatywnych skutków będących następstwem uchybień przy wydawaniu orzeczenia „wpadkowego”, przy czym uchybienia te stanowią podstawę zaskarżenia wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie. Wskazane wątpliwości mają odzwierciedlenie w praktyce w zakresie sposobu formułowania wniosków apelacji czy zażalenia oraz orzeczenia sądu II instancji, a wobec tego art. 380 KPC jest elementem uzasadnienia (konkretyzacji) podstawy zaskarżenia orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Drugi z poglądów22 przyjmuje, że art. 380 KPC stanowi instytucję umożliwiającą pośrednie zaskarżenie postanowień, które według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego nie były zaskarżalne. Jeszcze inni autorzy23 utrzymują, że przepis art. 380 KPC jest środkiem procesowym o charakterze szczególnym, ale nie jest środkiem odwoławczym. Również SN w uchwale z 16.11.2004 r.24 opowiedział się przeciwko przypisywaniu temu środkowi cech zaskarżenia. Jak uzasadnił SN, „Przeciwko przypisywaniu temu środkowi cech zaskarżenia przemawia samo brzmienie przepisów, z których wprost wynika, że chodzi o orzeczenia niepodlegające zaskarżeniu. Wskazuje się również, że za środek odwoławczy (zaskarżenia) może być uznany tylko taki środek procesowy, który ustawa wyraźnie od określonego orzeczenia w takim charakterze dopuszcza. Ponadto, z pojęciem zaskarżenia łączy się zawsze skutek w postaci uchylenia, zmiany lub »zatwierdzenia« (przez oddalenie), a skutku takiego art. 380 KPC nie przewiduje. Wreszcie, środek ten nie ma samodzielnej zdolności wywołania skutków dewolutywnego i suspensywnego, a wyrazem jego szczególnego charakteru jest nietypowe na tle pojęć kodeksowych sformułowanie »rozpoznaje postanowienie«. Argument dotyczący niezdolności samodzielnego wywołania skutków dewolutywnego i suspensywnego bywa kwestionowany ze względu na to, że omawiany środek skutki takie, chociaż tylko pośrednio, jednak wywołuje, gdyż powoduje »przeniesienie« rozpoznania postanowienia, którego dotyczy, do sądu drugiej instancji, a jednocześnie zapobiega uprawomocnieniu się tego postanowienia (art. 363 § 2 KPC). Przy uwzględnieniu wszystkich wskazanych argumentów należy wykluczyć uznanie środka przewidzianego w art. 380 KPC za samoistny środek odwoławczy, nawet bowiem zwolennicy traktowania tego środka jako »pośredniego« środka zaskarżenia przyznają, że żaden przepis nie przewiduje formalnych skutków rozpoznania postanowienia w postaci jego uchylenia, zmiany czy »zatwierdzenia«. Oznacza to, że usunięcia skutków niezaskarżalnego postanowienia, które miało wpływ na wynik sprawy, można się domagać tylko przez zwalczanie postanowienia bezpośrednio na nim opartego”. Dlatego, jak przyjął SN w dalszej części uzasadnienia, „istotne znaczenie ma cel, któremu służy możliwość poddania określonej kategorii postanowień rozpoznaniu wyższej instancji. W piśmiennictwie cel ten jest postrzegany jako skonkretyzowanie procesowej podstawy zaskarżenia orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Daje to skarżącemu możliwość uwzględnienia przez sąd drugiej instancji negatywnych skutków będących następstwem uchybień przy wydawaniu orzeczenia »wpadkowego«, przy czym uchybienia te stanowią podstawę zaskarżenia wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie”. Podobnie funkcje art. 380 KPC ujął SN w uzasadnieniu uchwały z 31.5.2000 r.25 stwierdzając, że: „środek procesowy uregulowany w art. 380 KPC służy przede wszystkim konkretyzacji oraz lepszemu uzasadnieniu podstawy zaskarżenia orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie; podstawą kwestionowania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie stają się w takiej sytuacji także błędy popełnione przez sąd przy wydawaniu postanowienia nie podlegającego osobnemu zaskarżeniu w drodze zażalenia”.
W glosowanej uchwale SN opowiedział się jednak za drugą z koncepcji i przyjął, że przepis art. 380 KPC reguluje „specjalny środek prawny (procesowy), mieszczący się w systemie środków zaskarżenia, ale pozostający poza strukturą klasycznych środków odwoławczych, umożliwiający dokonanie przez sąd drugiej instancji oceny tych orzeczeń sądu pierwszej instancji, od których nie przysługuje zażalenie, ale które wpłynęły na wynik sprawy”. Sąd Najwyższy stwierdził, że środek ten stanowi swoiste „dopełnienie” zażalenia. Przyjęcie takiej koncepcji legło u podstaw wydania niniejszej uchwały, co daje asumpt do rozważań nad środkiem zaskarżenia, jakim jest skarga na orzeczenie referendarza sądowego oraz specyficznej funkcji przyznanej sądowi orzekającemu rozpoznającemu skargę na mocy art. 39823 KPC.
[/hidepost]