Kontrola postanowienia wydanego w wyniku rozpoznania skargi na orzeczenie referendarza sądowego – glosa
[hidepost]
Funkcja sądu przyjęta w art. 39823 KPC
Przepis art. 39823 KPC został dodany do Kodeksu postępowania cywilnego z dniem 2.3.2006 r. przez art. 126 pkt 21 ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych26, a następnie znowelizowany ustawą z 17.12.2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw27. Obecnie, wraz z poprzedzającym go art. 39822 KPC, wchodzi w skład działu Vb KPC zatytułowanego „Skarga na orzeczenie referendarza sądowego”.
Przepis ten wprowadza dwa istotne wyjątki w stosunku do ogólnych zasad rozpoznawania skargi na orzeczenie referendarza sądowego, a wskazane w art. 39822 § 2 i 3 KPC. Po pierwsze, skarga na postanowienie referendarza w przedmiocie kosztów sądowych lub kosztów procesu oraz na postanowienie o odmowie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego ma charakter suspensywny (a nie anulacyjny), bowiem zaskarżone postanowienie – w przeciwieństwie do regulacji zawartej w art. 39822 § 2 KPC – nie traci mocy, lecz zostaje jedynie wstrzymana jego wykonalność. Po drugie, sąd rozpoznający tę skargę działa jako sąd II instancji, stosując odpowiednio przepisy o zażaleniu, podczas gdy w innych przypadkach sąd kontrolujący orzeczenie referendarza działa jako sąd I instancji. Sąd ten może zaskarżone postanowienie utrzymać w mocy albo je zmienić28.
Zgodnie z treścią art. 39823 KPC, rozpoznanie skargi na orzeczenie referendarza sądowego, dokonywane jest przez sąd I instancji, któremu jednak przyznano szczególną funkcję – sądu II instancji. Podobnych rozwiązań nie przewiduje żadna inna norma Kodeksu postępowania cywilnego. Przepisy art. 39822 § 3 i art. 39823 KPC dokonują rozróżnienia pozycji sądów i charakteru ich działania w zakresie sprawowania nadzoru judykacyjnego nad orzeczeniami referendarza sądowego. Zgodnie z brzmieniem art. 39822 § 3 KPC, „sąd rozpoznaje sprawę jako sąd pierwszej instancji (…)”. Podobne założenie przewiduje art. 5181 § 3 i 31 KPC stanowiąc, że „rozpoznający sprawę sąd (…)”. Natomiast wg art. 39823 KPC, sąd „rozpoznaje skargę” in fine „orzeka jako sąd drugiej instancji, stosując przepisy o zażaleniu”.
Wskazany art. 39822 § 3 KPC wprowadza zasadę, że w sytuacji wniesienia skargi na orzeczenie referendarza sądowego sąd ponownie dokonuje rozpoznania sprawy (a nie skargi), a działalność taka należy do kompetencji sądu I instancji jako instancji orzekającej merytorycznie. Natomiast art. 39823 KPC jest swego rodzaju superfluum, które nie tylko wprowadza wyjątek od ogólnej zasady rozpoznawania skarg na orzeczenie referendarza sądowego, ale akcentuje (wzmacnia) pozycję sądu orzekającego przewidując, że sąd rozpoznając skargę na postanowienie referendarza sądowego zajmuje pozycję sądu odwoławczego, a skardze nadaje charakter zbliżony do środków o charakterze dewolutywnym29. Sąd nadzorujący postanowienie referendarza sądowego wydaje orzeczenie ustosunkowując się do zapadłego postanowienia referendarza sądowego poprzez orzeczenie reformatoryjne (zmieniające) lub utrzymujące w mocy decyzję referendarza sądowego, bez możliwości jednak oddalenia skargi. Sąd ten nie staje się poprzez wskazaną normę prawną sądem II instancji, ale „orzeka” jako taki, co wskazuje na wzmocnienie jego pozycji jako sądu orzekającego. W literaturze wskazuje się, że przy orzekaniu w sprawach określonych w art. 39823 § 1 KPC referendarz sądowy zajmuje specyficzną pozycję „pierwszej” instancji (nie stając się sądem I instancji), skoro ustawodawca sądowi kontrolującemu nadał charakter instancji odwoławczej, a żaden przepis nie gwarantuje prawa do zaskarżania kolejnych orzeczeń wydanych w sprawie. Założenie to odpowiada dyspozycji art. 380 KPC, gdzie sąd II instancji kontroluje w ramach nadzoru judykacyjnego postanowienia sądu I instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na wynik sprawy. Należy przyjąć, że takim postanowieniem „sądu pierwszej instancji” jest w tym przypadku postanowienie referendarza sądowego występującego w specyficznej roli organu „pierwszej instancji”, które mogło być zaskarżone nie zażaleniem, ale skargą. Przy czym pod pojęciem „zażalenie” należy rozumieć również inne środki odwoławcze i zaskarżenia, które dopuszczalne są w toku instancji.
Przyznanie sądowi I instancji wskazanej funkcji było celowym zabiegiem ustawodawcy, aby umożliwić sprawne i szybkie zbadanie wydanych przez referendarza sądowego postanowień o charakterze wpadkowym tym bardziej, że w sytuacji wydania innych postanowień przez ten organ sąd kontrolujący orzeka jako sąd I instancji, od którego orzeczeń przysługują środki zaskarżenia na zasadach ogólnych (apelacja, zażalenie, a nawet skarga kasacyjna), wydłużając znacznie drogę wydania ostatecznego rozstrzygnięcia i zakończenia postępowania sądowego. Choćby już tylko dlatego przyjęcie koncepcji, że w stosunku do postanowień sądu działającego jako sąd II instancji można zastosować środek procesowy wskazany w art. 380 KPC, prowadziłoby do nieuzasadnionego wprowadzania dodatkowego stopnia kontroli nad orzeczeniami referendarza sądowego w sytuacji, gdy kontrola ta miała być zamknięta na etapie orzekania przez sąd jako sąd II instancji aby postępowanie to usprawnić, a przede wszystkim skrócić.
Poza tym, zgodnie z literalnym brzmieniem art. 380 KPC, sąd II instancji dokonuje oceny postanowień sądu I instancji. Natomiast w przedmiotowej sprawie sąd II instancji dokonywałby oceny postanowień sądu II instancji, co samo przez się eliminuje możliwość zastosowania wskazanej konstrukcji prawnej, gdyż ustawodawca, co do zasady, uregulował system kontroli w sposób pionowy, jedynie w art. 3942 KPC przewidując nadzór o charakterze poziomym.
[/hidepost]