Kryzys sądownictwa we Francji

 Francuski wymiar sprawiedliwości jest wzburzony

W listopadzie 2009 r., po raz pierwszy w historii Francji, trzy związki zawodowe sędziów i prokuratorów, tj. Union Syndicale des Magistrats (USM), Syndicat de la Magistrature (SM) i Syndicat ­Force Ouvriére-magistrates (FO magistrates) z prawie wszystkimi zrzeszeniami sędziów i prokuratorów, stowarzyszeniem adwokatów i związkami zawodowymi innych pracowników wymiaru sprawiedliwości, w tym pracowników więziennictwa, postanowiły zorganizować ogólnokrajowe protesty na rzecz niezależności wymiaru sprawiedliwości. W związku z tym wydały w dniu 14.12.2009 r. wspólne oświadczenie zatytułowane: „Quelle Justice demain en France?”1 („Jaka przyszłość dla wymiaru sprawiedliwości we Francji?”).

Działania zaczęły się w styczniu 2010 r. w wielu okręgach sądowych, podczas uroczystości contrerentrés2. W Paryżu np. doszło 14.1.2010 r. do budzących sensację demonstracji sędziów i adwokatów (spośród których niektórzy byli w togach), w trakcie których doszło nieomal do starcia z policją, kiedy ta zamknęła demonstrantom w środku budynku sądowego dostęp do sali Cour de Cassation (sądu kasacyjnego), w której odbywała się oficjalna uroczystość3. Najistotniejszym elementem protestów były ogólnokrajowe demonstracje pracowników wymiaru sprawiedliwości i adwokatów w dniu 9.3.2010 r.

W Paryżu miał miejsce marsz protestacyjny, także w togach, w którym brało udział ok. 2300 (według szacunków policji) sędziów, prokuratorów, innych pracowników wymiaru sprawiedliwości i adwokatów. Według organizatorów, uczestników było około dwa razy więcej.

W innych miastach, takich jak Tuluza, Lyon i Awinion, także doszło do zorganizowanych spotkań, demonstracji i przerw w rozprawach. Odzew medialny był ogromny4. Czy protesty odniosą sukces – okaże się prawdopodobnie podczas następnych wyborów prezydenckich w2012 r.

Co doprowadziło do rosnącego niezadowolenia ze stanu wymiaru sprawiedliwości? Chodzi zasadniczo o trzy przedstawione poniżej kwestie.

Ciągłe zmniejszanie nakładów

Francuskie sądy od dawna są przeciążone. Sposób, w jaki dąży się do opanowania ilości spraw: w procesie karnym poprzez odwołanie się do treści akt, co powoduje łamanie art. 6 ust. 3 EKPCz, a w postępowaniu cywilnym poprzez powołanie się na pisemne zeznania świadków, jest dla niemieckich obserwatorów zdumiewające i prowadzi ciągle do przegranych przez Francję procesów przed ETPCz5.

Dla częściowej naprawy sytuacji wprowadzono w2002 r. juridiction de proximité, rodzaj sądów pokoju. Pracujący tam, orzekający w jednoosobowym składzie, sędziowie nie są sędziami zawodowymi, lecz w większości adwokatami, policjantami, notariuszami, którzy z reguły są już na emeryturze6. Sądy te są właściwe dla procesów cywilnych o wartości sporu nieprzekraczającej 4000 euro, dla wykroczeń pierwszych czterech klas7 przeciwko młodocianym i dorosłym, oraz do wydania zgody na tzw. composition pénale, tj. umorzenia postępowania karnego lub w sprawie o wykroczenie przy jednoczesnym wymierzeniu środków karnych (podobnie w § 153a niemieckiego Kodeksu postępowania karnego). Taki sposób na odciążenie sądów rejonowych budził początkowo, przy jego wprowadzaniu, kontrowersje. Obecnie jednak, zpowodu chronicznego przeciążenia sądów, jest oceniany przez francuskich sędziów jako konieczny.

Dnia 1.1.2006 r. weszła wżycie ustawa oustroju finansowym kraju (loi ­organique sur le loi de finances)8. Celem tej, inspirowanej przez kraje anglosaskie, ustawy jest ukierunkowanie administracji publicznej na kulturę efektywności i ewaluacji – vers une culture de la performance et de l’évaluation9.

W rezultacie jednak we Francji wprowadzono rachunek kosztów i efektywności, który spowodował że działalność sędziowska i prokuratorska jest oceniana z punktu widzenia czystej statystyki10. Tworzone w ramach LOLF przez administrację sądową budżety obejmują przy tym zarówno wydatki w sprawach karnych, jak i wynagrodzenia sędziów pokoju. Pod koniec 2009 r. wiele sądów było zadłużonych, gdyż przydzielone im budżety nie były wystarczające. To doprowadziło np. do tego, że Tribunal de Grande Instance wNicei (TGI) będący w przybliżeniu odpowiednikiem polskiego sądu okręgowego, który jest także odpowiedzialny za administrowanie sądami rejonowymi w okręgu, miał przez dłuższy czas niewyrównane zadłużenie w kwocie 700 000 euro z tytułu wynagrodzeń tłumaczy i biegłych.

Ministerstwo Sprawiedliwości oceniło budżet dla całego tego okręgu na 2 000 000 euro, podczas gdy w rzeczywistości potrzeba było co najmniej 3 500 000 euro. Z powodu takich błędów administracji sądowej przestano np. w sądzie apelacyjnym (Cour d’Appel) w Aix w Prowansji zwracać koszty podróży służbowych. Na terenie właściwości Sądu Okręgowego (TGI) w Tours przydzielono sędziom pokoju tylko połowę spraw11 i nie zakupiono nowych kodeksów, ponieważ budżet został zredukowany o 27%12. Podobne przykłady można mnożyć.

Zapowiedziane przez Ministerstwo Sprawiedliwości plany zatrudnienia nowych sędziów i prokuratorów nie wystarczą dla wyrównania nadchodzącej fali przechodzenia na emerytury.

W ramach forsowanego przez Nicolasa Sarkozy „Révision Générale des Politiques Publiques” (RGPP), tj. programu przeglądu wszystkich publicznych usług pod kątem możliwości uzyskania oszczędności w duchu neoliberalnym, poprzez przekazywanie kompetencji prywatnym przedsiębiorcom, należy spodziewać się kolejnych kroków w kierunku pauperyzacji wymiaru sprawiedliwości.

To postępujące zubożenie prowadzi nie tylko do złego wizerunku wymiaru sprawiedliwości w oczach opinii publicznej13. Inicjatorzy protestów obawiają się, że z powodu braków kadrowych iwyposażenia, wymiar sprawiedliwości będzie zmuszony poddać się dyktatowi masowej załatwialności przy wykorzystaniu gotowych szablonów tekstowych. W ich ocenie misja autorité judiciare (trzeciej władzy), jaką jest zagwarantowanie ochrony obywateli i ich praw przez niezawisłe i znajdujące oparcie w ustawie decyzje, jest zagrożona.

 Dnia 9.2.2010 r. sekretarz generalny Ministerstwa Sprawiedliwości rozesłał do wszystkich prezesów sądów okólnik (circulaire), że należy zredukować o5% ilość doprowadzeń świadków i oskarżonych przez Policję i w tym celu w większym zakresie ma być wykorzystana możliwość przesłuchania w drodze wideokonferencji. Performance – ta wymagana przez ustawę finansową LOLF efektywność sądu – ma być oceniana według liczby wideokonferencji. Ministerstwo Sprawiedliwości będzie musiało przy tym zrekompensować Ministerstwu Spraw Wewnętrznych przeprowadzone niezgodnie z tymi zaleceniami doprowadzenia i odejmie od budżetów poszczególnych sądów kwoty przeznaczone na zastępstwo urlopowe14.