Likwidacja 79 sądów rejonowych przez ministra sprawiedliwości i jej skutki
[hidepost]
W uzasadnieniu uchwały wskazano, że: „ranga miejsca służbowego sędziego w ustroju sądów, jego znaczenie dla ważności i mocy wydawanych przez niego wyroków oraz bezpośredni związek z niezawisłością, nieusuwalnością i nieprzenoszalnością łączą je ściśle i nierozerwalnie z władzą sądowniczą. W związku z tym – także przez wzgląd na odrębność i niezależność tej władzy – należy wyłączyć decyzje dotyczące miejsca służbowego sędziego spod jakiegokolwiek wpływu władzy wykonawczej (por. wyrok TK z 15.1.2009 r., K 45/0712). Z tego względu trafny jest, podnoszony w piśmiennictwie i akceptowany w judykaturze SN pogląd, że oddanie (Ministrowi Sprawiedliwości – przyp. M.S.) w art. 75 PrUSP decyzji dotyczącej miejsca służbowego sędziego, a więc terytorialnego i rzeczowego zasięgu jego władzy sądowniczej, jest ustrojowo wadliwe, gdyż nie tylko rodzi wątpliwości z punktu widzenia art. 180 ust. 2 Konstytucji RP, ale także sankcjonuje w zasadzie dyskrecjonalną ingerencję czynnika administracyjnego w zakres władzy sądowniczej. De lege lata zatem przepisy ustawy przyznające Ministrowi Sprawiedliwości to uprawnienie wymagają wykładni ścisłej, a w razie istotnych wątpliwości – zwężającej, z intencją poszanowania Konstytucji RP oraz idei podziału władz (art. 10 i 173 Konstytucji RP)”. „Pogląd, że sytuacja, w której przedstawiciel władzy wykonawczej uzyskuje kompetencję do ingerowania w zakres władzy jurysdykcyjnej sędziego – zwłaszcza kompetencję oderwaną od Konstytucji RP – jest ustrojowo nieprawidłowa, można także łatwo wywieść z orzecznictwa ETPCz. Podnosi się w nim, że wymaganie wyrażone w art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4.11.1950 r.13, aby sąd był ustanowiony ustawą, ma na celu zapewnienie, że organizacja wymiaru sprawiedliwości w społeczeństwie demokratycznym nie jest uzależniona od uznania organów władzy wykonawczej, lecz podlega prawu pochodzącemu od parlamentu (np. orzeczenia z 12.6.1979 r., nr 7360/76, w sprawie Zand przeciwko Austrii; z 22.6.2000 r., nr 32492/96, 32547/96, 32548/96, 33209/96 i 33210/96, w sprawie Coëme and others przeciwko Belgii, oraz z 11.7.2006 r., nr 36455/02, w sprawie Gurov przeciwko Mołdawii14)”. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że: „skład sądu zgodny z przepisami prawa jest jedną z podstawowych gwarancji procesowych, umocowaną w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP”.
Sąd Najwyższy postanowił jednak, że wykładnia dokonana w uchwale wiąże od chwili jej podjęcia, co oznacza, iż nie ma ona zastosowania do decyzji Ministra Sprawiedliwości o przeniesieniu sędziego wydanych na podstawie art. 75 § 2 pkt 1 w zw. z art. 75 § 3 PrUSP przed jej podjęciem. Sędziowie, którzy odstąpili od orzekania, powrócili do wykonywania obowiązków służbowych.
Przywrócenie zniesionych sądów i stanowisko TK
Minister Sprawiedliwości rozporządzeniem z 7.10.2014 r. w sprawie utworzenia niektórych sądów rejonowych15 przywrócił do życia 41 sądów. Rozporządzenie weszło w życie 1.1.2015 r. Następnie, z dniem 1.7.2015 r.16, przywrócono dalsze 34 sądy.
Postanowieniem z 22.7.2015 r.17 Trybunał Konstytucyjny, po rozpoznaniu w dniu 22.7.2015 r. pytania prawnego Sądu Najwyższego18, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z 1.8.1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym19, umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Trybunał Konstytucyjny zauważył, że pytanie prawne zostało złożone w dniu 23.5.2013 r. w związku z rozpatrywaniem przez Sąd Najwyższy odwołania od decyzji Ministra Sprawiedliwości o przeniesieniu pewnego sędziego ze stanowiska sędziego znoszonego Sądu Rejonowego w Żninie na stanowisko sędziego Sądu Rejonowego w Szubinie. Podstawą wydania tej decyzji był nie tylko zaskarżony przepis − art. 75 § 3 w zw. z art. 75 § 2 pkt 1 PrUSP, ale również szczegółowe przepisy rozporządzeń: § 1 pkt 1 lit. d ZniesSR oraz § 3 pkt 3 lit. c SiedzWłSR. Po przedstawieniu TK pytania prawnego, w dniu 1.7.2015 r. weszło w życie UtwSR2, na podstawie którego (§ 1 ust. 1 lit. b) utworzono Sąd Rejonowy w Żninie. Decyzją z 7.5.2015 r.20 Minister Sprawiedliwości przeniósł na powrót zainteresowanego sędziego z Sądu Rejonowego w Szubinie do Sądu Rejonowego w Żninie i tam też wyznaczył mu nowe miejsce służbowe. W sprawie doszło do przywrócenia stanu poprzedniego, pokrywającego się z treścią roszczenia (żądania) zawartego w odwołaniu złożonym przez sędziego, a sytuacja ta ma charakter trwały. Przywrócenie Sądu Rejonowego w Żninie oraz przeniesienie zainteresowanego sędziego na powrót do tego sądu i wyznaczenie mu tam miejsca służbowego, skutkuje materialną konsumpcją złożonego przez niego odwołania i nakazuje zakwalifikować je jako nieaktualne. Brak przedmiotu postępowania czyni zaś niedopuszczalnym dalszy jego bieg, a co za tym idzie, skutkuje umorzeniem postępowania przed pytającym sądem. Zgodnie bowiem z art. 355 § 1 KPC, sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli wydanie wyroku stało się zbędne lub niedopuszczalne.
W dniu 27.7.2016 r. Sąd Najwyższy21 w sprawie z odwołań: 1. T.T. i 274 innych sędziów: od decyzji Ministra Sprawiedliwości w przedmiocie przeniesienia na inne miejsca służbowe, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, uchylił zaskarżone decyzje.
W ocenie SN, przepisy stanowiące podstawę prawną zaskarżonych decyzji (art. 75 § 3 w zw. z art. 75 § 2 pkt 1 PrUSP), przewidujące samodzielną kompetencję Ministra Sprawiedliwości do przeniesienia sędziego sądu powszechnego, bez jego zgody, na inne miejsce służbowe w następstwie zniesienia sądu, który stanowił jego siedzibę wyznaczoną mu przez Prezydenta RP w trybie art. 55 § 3 zd. 1 PrUSP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa (a więc przy akcie powołania na urząd sędziowski), pozostają w sprzeczności z wzorcami wynikającymi z art. 180 ust. 5 w zw. z art. 180 ust. 1, art. 178 ust. 1, art. 179 i art. 186 ust. 1 oraz w zw. z art. 173 i art. 10 ust. 1 Konstytucji RP.
[/hidepost]