Likwidacja 79 sądów rejonowych przez ministra sprawiedliwości i jej skutki
[hidepost]
„Artykuł 180 Konstytucji RP wyraża zasadę nieprzenoszalności sędziów, stanowiąc, że: sędziowie są nieusuwalni (ust. 1); złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie (ust. 2), a w razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych wolno sędziego przenosić do innego sądu lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia (ust. 5). Nieprzenoszalność sędziów (stałość ich miejsca służbowego) stanowi jedną z gwarancji niezawisłości sędziowskiej (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP). Przepisy art. 180 ust. 1, 2 i 5 oraz art. 178 ust. 1 Konstytucji RP – będące wzorcami kontroli konstytucyjności regulacji ustawowych kwestionowanych w odwołaniach – należy rozpatrywać w ich wzajemnym powiązaniu, ponieważ „wspólnym mianownikiem” treści art. 180 ust. 1, 2 i 5 Konstytucji RP jest określenie podstawowych gwarancji niezawisłości sędziowskiej (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP) w aspekcie odnoszącym się do statusu sędziego. Naczelną zasadą ustrojową wynikającą z art. 180 ust. 1 i 2 Konstytucji RP jest nie tylko nieusuwalność sędziego z zajmowanego urzędu, lecz również to, że sędzia orzeka (sprawuje wymiar sprawiedliwości) tylko w obrębie jednej, konkretnie wyznaczonej siedziby, którą określa akt powołania przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa (art. 179 Konstytucji RP). Dlatego w orzecznictwie trafnie przyjmuje się, że siedziba sędziego to konkretny sąd (obszar jurysdykcyjny), w którym sprawuje on wymiar sprawiedliwości (por. uchwałę SN z 17.7.2007 r., III CZP 81/07, OSNC Nr 10/2007, poz. 154), co jest jednym z wielu czynników kształtujących status sędziego. Sędzia otrzymuje od Prezydenta akt powołania do konkretnego sądu, a nie akt powołania na »jakieś« stanowisko sędziowskie (bez określenia obszaru jego jurysdykcji)”. Zdaniem SN, „ustawowa regulacja art. 75 § 2 pkt 1 i § 3 PrUSP w zakresie, w jakim powierza Ministrowi Sprawiedliwości samodzielną kompetencję do podejmowania decyzji w procedurze przeniesienia sędziego na inne miejsce służbowe bez jego zgody, z pominięciem udziału innych organów władzy państwowej (Prezydenta RP), a przede wszystkim z pominięciem organu władzy sądowniczej, jakim jest Krajowa Rada Sądownictwa, nie odpowiada wzorcom ustrojowym określonym w art. 179 i art. 186 ust. 1 Konstytucji RP. Oceniana regulacja ustawowa (art. 75 § 2 pkt 1 i § 3 PrUSP), na podstawie której Minister Sprawiedliwości wydał zaskarżone decyzje, nie respektuje również ustrojowej pozycji władzy sądowniczej w stosunku do pozostałych władz (art. 10 ust. 1 i art. 173 Konstytucji)”.
Ostatecznie SN uznał, że: „konsekwencją stwierdzonej niezgodności rozwiązań ustawowych zawartych w art. 75 § 2 pkt 1 i § 3 PrUSP z powołanymi wzorcami konstytucyjnymi jest następcza ocena, że zaskarżone decyzje zostały wydane bez podstawy prawnej. Ponieważ te przepisy – jako niezgodne z Konstytucją – należy pominąć (odmówić ich stosowania) przy rozstrzyganiu o zasadności odwołań od decyzji o przeniesieniu sędziów, to odwołania powołują się na usprawiedliwione podstawy i podlegają uwzględnieniu (bez potrzeby rozważenia dalszych zarzutów)”.
Podsumowanie
Bezprawne decyzje przedstawicieli władzy wykonawczej doprowadziły do bardzo poważnego zakłócenia funkcjonowania, a wręcz chaosu, nie tylko w blisko 80 zlikwidowanych sądach, ale także tzw. sądach przejmujących, a pośrednio także sądach wyższego szczebla. W związku z koniecznością powstrzymania się przez sędziów przez kilka miesięcy od orzekania narosły zaległości, które próbowano niwelować presją ,,działań nadzorczych”. W licznych sprawach postępowanie musiało zostać powtórzone z uwagi na nieważność stwierdzoną przez sądy odwoławcze. W konsekwencji doszło do znacznego wydłużenia postępowań sądowych. „Reforma Gowina” poważnie osłabiła autorytet sądów powszechnych, podważyła zaufanie obywateli do wymiaru sprawiedliwości i doprowadziła do naruszenia prawa do sądu w rozumieniu art. 45 Konstytucji RP.
Minister Gowin nigdy nie przyznał się do błędu. Co więcej, stworzył na swoim blogu „czarną listę wymiaru sprawiedliwości. Sędziowie, oddajcie pieniądze!” Jego zdaniem, Sąd Najwyższy potwierdził, że nie było żadnego uzasadnienia dla niewypełniania przez sędziów ich obowiązków i wezwał tych sędziów, którzy nie orzekali i pobierali wynagrodzenia, by je zwrócili. Warto podkreślić, że nikt nie poniósł odpowiedzialności politycznej za bezprawne decyzje przedstawicieli władzy wykonawczej.
Liquidation of 79 district courts by the Minister of Justice and its consequences
One of the most important postulates contained in Resolution no. 1 of the Extraordinary Congress of Polish Judges of 3 September 2016 is to transfer administrative supervision of common courts to the First President of the Supreme Court. The article refers to the s-called „Gowin reform” of 2012, which in the opinion of the „Iustitia” Association of Polish Judges concerning the motion of the National Council of the Judiciary to examine compliance of the Act on the system of common courts with the Constitution of the Republic of Poland as regards administrative supervision of those courts, has been identified as the most glaring example of the enormous and at the same time destructive influence of the Minister of Justice on common courts. In the years 2013–2014, unlawful decisions of representatives of the executive led to very grave disturbance or even chaos in the functioning of not only nearly 80 courts that had been liquidated, but also in those which took over their jurisdiction, and indirectly also in higher courts. The „Gowin reform” seriously weakened the authority of common courts, undermined citizens’ confidence in the judiciary and led to infringement of the right to trial within the understanding of Art. 45 of the Constitution of the Republic of Poland.
Key words: judicial independence, courts, system of courts, judiciary, administrative supervision, place of employment, jurisdiction
[/hidepost]