• Prawo cywilne
  • Artykuł pochodzi z numeru IUSTITIA 4(10)/2012, dodano 17 lutego 2013.

Materialnoprawne podstawy adopcji zagranicznej

Joanna Uchańska, Adrianna Wziętal
(inne teksty tego autora)

Przysposobienie zagraniczne jest przedmiotem rozważań oraz sporego zainteresowania teoretyków i praktyków prawa międzynarodowego prywatnego i publicznego, prawa rodzinnego, praw dziecka (świadczy o tym chociażby ilość aktów prawnych, które zajmują się tą tematyką). Problematyka przysposobienia zagranicznego znajduje się także w kręgu zainteresowania socjologii czy psychologii. W niniejszym artykule omówiono definicję, zasady i przesłanki adopcji zagranicznej, w oparciu zarówno o wymogi prawa międzynarodowego, jak i krajowego.

Wprowadzenie

Adopcja zagraniczna jest jedną z form zapewnienia przez państwo dziecku pozbawionemu swego środowiska rodzinnego, ochrony i opieki. Obowiązek ten wypływa z normy zamieszczonej w art. 20 ust. 2 Konwencji o Prawach Dziecka z 20.11.1989 r.1.

Jednym z pierwszych aktów międzynarodowych, który zajmuje się problematyką przysposobienia międzynarodowego, jest Konwencja Haska z 5.10.1961 r. o właściwości organów, i prawie właściwym w zakresie ochrony małoletnich2. Konwencja ta jest jednak krytykowana w literaturze za zbyt sztywne reguły oraz uprzywilejowanie prawa państwa przysposabiającego3.
[hidepost=1]
W dalszej kolejności należy wspomnieć o Europejskiej Konwencji z 24.4.1967 r. o przysposobieniu dzieci4. Jest aktem o doniosłym znaczeniu, gdyż stosunkowo szczegółowo reguluje kwestie związane z adopcją zagraniczną. Stawia ona, zarówno przed organem orzekającym o adopcji, a także przed aplikantami (obiema stronami stosunku przysposobienia), ściśle określone wymagania, które mają pomiędzy państwami – sygnatariuszami KPrzyspDz zmniejszyć trudności przy adopcji wynikające z różnic poglądów oraz odmienności w zakresie postępowania5.

Od 7.7.1991 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obowiązuje KPrDz. Kluczowym przepisem dla określenia przesłanek adopcji zagranicznej jest art. 21 KPrDz. Przepis ten określa przesłanki, których zaistnienie jest konieczne, aby adopcja zagraniczna została dokonana zgodnie z prawem. Wśród nich (wymienionych w kolejnych punktach art. 21) należy wskazać:

  1. zapewnienie legalności adopcji jedynie poprzez dokonanie jej przez kompetentne, upoważnione władze, które z kolei mają orzekać zgodnie z obowiązującym prawem i postępowaniem;
  2. traktowanie adopcji do innego kraju niż kraj pochodzenia dziecka jako ultima ratio zapewnienia dziecku opieki adopcyjnej;
  3. dbałość o zapewnienie dziecku zabezpieczenia gwarancyjnego i poziomu życia odpowiedniego do tych, które byłyby zapewnione w przypadku adopcji krajowej6;
  4. przeciwdziałanie adopcjom zagranicznym w zamian za korzyści finansowe.

Ponadto, art. 21 KPrDz nie można rozważać w oderwaniu od innych przepisów Konwencji – chodzi głównie o art. 20 ust. 3, stanowiący o obowiązku wskazania w zachowaniu ciągłości w wychowaniu dziecka oraz jego tożsamości ­etnicznej, religijnej, kulturowej i językowej, oraz art. 3 ust. 1 KPrDz, mówiący o traktowaniu najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka jako sprawy nadrzędnej.

Następnym aktem prawnym regulującym kwestie przysposobienia międzynarodowego jest Konwencja haska o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego z 29.5.1993 r.7, która weszła w życie w stosunku do Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 1.10.1995 r. Jej celem jest zorganizowanie systemu współpracy umawiających się państw, zapobiegającego uprowadzeniom, sprzedaży i handlowi dziećmi, przestrzeganie fundamentalnych praw dzieci i ich nadrzędnego interesu. Konwencja ta zmierza do realizacji zasady subsydiarności przysposobienia międzynarodowego, ochrony dzieci przed ich przedmiotowym traktowaniem, poszanowania praw osób i instytucji, które są uprawnione do współdecydowania o przysposobieniu, bezpieczeństwa dziecka opuszczającego terytorium państwa pochodzenia. Gwarantuje uznawanie orzeczeń o przysposobieniu, dokonanym zgodnie z Konwencją we wszystkich umawiających się państwach8.

Stosownie do treści art. 91 Konstytucji RP, ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, jest częścią polskiego porządku prawnego i powinna być stosowana bezpośrednio, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Umowa międzynarodowa po uprzednim wyrażeniu, w formie ustawy, zgody na ratyfikację ma pierwszeństwo przed ustawami, o ile nie da się pogodzić rozwiązań prawnych wynikających z umowy międzynarodowej z krajowymi przepisami9.

Zgodnie z uchwałą SN (7) z 12.6.1992 r.10: „art. 21 Konwencji może być stosowany bezpośrednio, ponieważ formułuje nie tylko zalecenia pod adresem państw – stron konwencji, ale zawiera też konkretne wskazówki, które powinny być uwzględnione przez organy stosujące prawo, w tym i sądy państwowe”. Jednak orzeczenie SN o bezpośrednim stosowaniu art. 21 nie mogło zwolnić w żaden sposób z obowiązku dostosowania polskiego ustawodawstwa do przepisów międzynarodowych. Nowelizacja ustawy z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy została przeprowadzona na podstawie ustawy z 25.5.1995 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw11 i nadała nowe brzmienie wszystkim przepisom działu II w tytule II, tj. art. 114–127. Do adopcji zagranicznej odnoszą się przepisy art. 1142oraz art. 1201§ 3 KRO.

[/hidepost]