Materialnoprawne podstawy adopcji zagranicznej

(inne teksty tego autora)

[hidepost=1]

Definicja adopcji zagranicznej

W świetle unormowań międzynarodowych, przysposobienie międzynarodowe to taka sytuacja, gdzie dziecko mające zwykły pobyt w jednym Umawiającym się Państwie (państwo pochodzenia) zostało, jest lub będzie wywiezione do innego Umawiającego się Państwa (państwo przyjmujące) bądź po jego przysposobieniu w państwie pochodzenia przez małżonków lub osobę mających zwykły pobyt w państwie przyjmującym albo w celu takiego przysposobienia w państwie przyjmującym lub w państwie pochodzenia. Definicję taką wskazuje art. 2 KPrDz. Przyjmuje się, że przysposobienie międzynarodowe może dotyczyć tylko dziecka małoletniego (do 18 roku życia), a pomiędzy przysposobionym a przysposabiającym powstaje taki stosunek, jaki istnieje pomiędzy rodzicami a dzieckiem.

Przepisy prawa polskiego, pozostając w korelacji z uregulowaniami międzynarodowymi, definiują tę instytucję jako nawiązanie między przysposabiającym a przysposobionym (który jest osobą małoletnią) stosunku prawnorodzinnego podobnego do stosunku między rodzicami a dzieckiem, połączone ze zmianą dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w Rzeczypospolitej Polskiej w miejsce zamieszkania w innym państwie, przy spełnieniu warunku, że nie można w inny sposób zapewnić przysposabianemu odpowiedniego zastępczego środowiska rodzinnego, a między przysposabiającym a przysposabianym nie istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo gdy przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata przysposabianego (art. 114 § 1 i art. 1142 KRO).

Zasady adopcji zagranicznej

Organ, który ma przeprowadzić postępowanie w zakresie adopcji zagranicznej, powinien kierować się kilkoma zasadami, które są kluczowe, aby uznać adopcję za dokonaną zgodnie z obowiązującym prawem. Zasady te statuują przepisy KPrDz oraz KRO.

1) Zasada pierwszeństwa adopcji krajowej nad zagraniczną

Pierwsza z nich, tj. zasada pierwszeństwa adopcji krajowej nad zagraniczną, wynika z powołanej już definicji przysposobienia zagranicznego, sformułowanej w art. 114² KRO, natomiast w przypadku unormowań międzynarodowych z art. 21 KPrDz. Adopcja zagraniczna stanowi ultima ratio, jest zgodnie z postanowieniami art. 21b) KPrDz rozwiązaniem „ostatniej szansy”12. KPrDz sama stanowi, że adopcja zagraniczna powinna być traktowana jako środek zastępczy. Ponadto, jest to forma subsydiarna do formy zagwarantowania dziecku opieki zarówno poprzez adopcję krajową, zagraniczną, jak i umieszczenie w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Należy jednak pamiętać o dwóch kwestiach, które w pełni charakteryzują subsydiarność adopcji zagranicznej, wykluczając stawianie jej zawsze na kolejnym miejscu po adopcji krajowej oraz zapewnieniu opieki w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Fakt, że adopcja zagraniczna jest tylko formą subsydiarną do oddzielenia dziecka od biologicznych rodziców oraz wyjęcia dziecka z jego naturalnego środowiska (etnicznego, narodowego, kulturalnego) wynika także z innych przepisów Konwencji, które wskazują na kolejne zasady przysposobienia międzynarodowego. Preambuła do KPrDz wskazuje na pierwszorzędną rolę rodziny w wychowaniu dziecka, dążenia do ochrony praw rodziców oraz dalszych członków rodziny (dziadków, rodzeństwa). Ponadto, art. 3 ust. 2 KPrDz przewiduje obowiązek podjęcia przez Państwa–Strony kroków ustawodawczych i administracyjnych, które miałyby zagwarantować opiekę dziecku w stopniu niezbędnym dla jego dobra, biorąc pod uwagę prawa i obowiązki jego rodziców, opiekunów prawnych lub innych osób prawnie za nie odpowiedzialnych.

Z kolei art. 5 KPrDz wymaga od Państw–Stron poszanowania dla odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców lub tam, gdzie jest to właściwe, członków dalszej rodziny lub środowiska, zgodnie z miejscowymi obyczajami, opiekunów prawnych lub innych osób, prawnie odpowiedzialnych za dziecko. Oczywiście ten obowiązek ma mieć na celu realizację praw dziecka wynikających z KPrDz. Dobitnie na traktowanie adopcji w ogóle, a adopcji zagranicznej w szczególności, jako sztucznych, zastępczych form zagwarantowania dziecku opieki i pewnej formy wychowania w ramach instytucji, która ma zastąpić środowisko rodziny, wskazują przepisy art. 7 ust. 1 oraz art. 9 KPrDz. Podkreślają one prawo dziecka do poznania swoich rodziców oraz przeciwdziałanie wszelkim formom zrywania kontaktów dziecka z rodzicem. Jakkolwiek adopcja krajowa częściej gwarantuje możliwość poznania rodziców biologicznych czy utrzymywanie z nimi kontaktów, tak adopcja zagraniczna, ze względu na przeniesienie centrum życiowego dziecka do innego kraju, praktycznie wyklucza realizację tych praw.

Analizując przepisy KPrDz należy stwierdzić, że odpowiednią dla rozwoju dziecka formą opieki jest umieszczenie go w środowisku, które jest podobne do środowiska rodzinnego. Jak wynika z art. 20 ust. 3 zd. 1 KPrDz, rodzinne formy wychowania są preferowane13, a dopiero gdy jest to niezbędne, dziecko powinno być umieszczone w placówce opiekuńczo-wychowawczej14.

Ponadto, KPrDz mówi o nieznalezieniu odpowiedniej formy opieki, a nie nieznalezieniu jej w ogóle. Może się bowiem okazać, że po przeprowadzeniu stosownych badań lekarskich, psychologicznych, pedagogicznych itp., mimo faktycznej możliwości na umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej czy placówce opiekuńczo-wychowawczej, kierując się dobrem dziecka, bardziej pożądane będzie przekazanie go pod opiekę w formie adopcji zagranicznej15.

 

[/hidepost]