O pojęciu „wymiar sprawiedliwości” w kontekście umorzenia postępowania przygotowawczego na wniosek pokrzywdzonego (art. 59a KK)
Brak gruntownej przebudowy modelu procesu karnego w Kodeksie postępowania karnego z 1997 r., która przyniosłaby opartą na nowym paradygmacie koncepcję procesu karnego zrywającą ze schematami myślowymi ukształtowanymi w latach 1944–1989 i uwzględniającą w pełni standardy demokratycznego państwa prawnego oraz dynamikę przemian społecznych i cywilizacyjnych, stanowił w ostatnich kilkunastu latach uzasadnienie i zarazem ułatwienie dla nadzwyczaj częstych, niekiedy bardzo rozległych, zmian normatywnych w dziedzinie prawa karnego procesowego, a w pewnym zakresie także w dziedzinie prawa karnego. Wiele tych zmian, w tym liczne zmiany przewidziane w ustawie nowelizującej Kodeks postępowania karnego z 27.9.2013 r.1 oraz ustawie z 20.2.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw2, zdradza silną tendencję do osiągnięcia za wszelką cenę szybkości i oszczędności procesu karnego. Nierzadko prowadzi to do odsunięcia na dalszy plan rozważań w kwestii zagwarantowania w procesie karnym najwyższego stopnia prawdopodobieństwa osiągnięcia sprawiedliwości materialnej, czyli zasadniczej wartości, której realizacji powinien służyć proces karny w każdym konkretnym przypadku. W opisanym nurcie działalności legislacyjnej pozostają zmiany wprowadzane pod hasłem odciążenia sądów od zajmowania się sprawami błahymi, aby mogły skoncentrować uwagę na sprawach poważniejszych, zakładające zredukowanie liczby spraw o przestępstwa, które trafiają do sądu. Takie założenie przyświeca unormowaniu przewidzianemu w przepisie art. 59a KK, dodanym w drodze ZmKKU13. W niniejszym artykule zawarto rozważania dotyczące granic działalności ustawodawczej mającej na celu usprawnienie procesu karnego i zmierzającej do zredukowania liczby spraw trafiających do sądu w oparciu o udzielenie upoważnienia do zakończenia procesu karnego innemu organowi niż sąd w kontekście konstytucyjnie gwarantowanej zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości.
[hidepost]
Wprowadzenie
Z art. 59a KK wynika możliwość umorzenia postępowania karnego w stadium przygotowawczym na wniosek pokrzywdzonego w sprawie o występek zagrożony karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, występek przeciwko mieniu zagrożony karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności oraz o występek z art. 157 § 1 KK, jeżeli sprawca, który nie był wcześniej karany za przestępstwo umyślne z użyciem przemocy pojednał się z pokrzywdzonym, w szczególności w wyniku mediacji i naprawił szkodę wyrządzoną przestępstwem lub zadośćuczynił wyrządzonej krzywdzie (art. 59a § 1 KK)3. Na tle tego rozwiązania rodzi się pytanie, czy zakończenie w przedstawiony sposób postępowania karnego przez prokuratora na wniosek pokrzywdzonego nie należy do sfery działania organów państwa stanowiącej wymiar sprawiedliwości? Pytanie to nabiera pełnego znaczenia w kontekście normatywnym uwzględniającym przepisy ustawy zasadniczej, z których wynika, że wymiar sprawiedliwości stanowi w polskim systemie prawnym wyłączną domenę sądów (art. 175 ust. 1 Konstytucji RP). Biorąc pod uwagę wykorzystanie w dalszej części rozważań bogatego dorobku niemieckiej doktryny procesu karnego od razu wypada zauważyć, że analogiczne uregulowanie zawiera art. 92 Grundgesetz4.
Nie powinna nasuwać wątpliwości teza, że statuowana w powołanych przepisach zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości wytycza granicę dla działalności ustawodawczej zmierzającej do zredukowania liczby spraw trafiających do sądu w oparciu o udzielenie upoważnienia do zakończenia procesu karnego innemu organowi, niż sąd. W obliczu bezwzględnego charakteru wymienionej zasady zarówno w polskim, jak i niemieckim porządku konstytucyjnym staje się jasne, że usprawnienie procesu karnego w odnośnych systemach prawnych nie może odbywać się za cenę jej naruszenia. W tym kontekście nie powinno być zgoła nic zaskakującego w stwierdzeniu, że bliższe ustalenie, gdzie przebiega granica usprawnienia procesu karnego we wskazany sposób, umożliwiające weryfikację poszczególnych rozwiązań normatywnych pod kątem jej przekroczenia, wymaga ustalenia treści pojęcia „wymiar sprawiedliwości”.
Definicje pojęcia „wymiar sprawiedliwości”
Wbrew formułowanym niekiedy przez przedstawicieli doktryny opiniom, w poruszonej kwestii terminologicznej brak jest jednomyślności w piśmiennictwie5. Na potrzeby niniejszego opracowania można – odsyłając jednocześnie do literatury polskiej i obcej, w której zagadnienie wymiaru sprawiedliwości było szerzej analizowane6 – zawęzić pole rozważań do spraw zasadniczych i rozpocząć od wskazania trzech głównych nurtów w definiowaniu pojęcia „wymiar sprawiedliwości”, które zarysowują się w polskim piśmiennictwie.
[/hidepost]