O pojęciu „wymiar sprawiedliwości” w kontekście umorzenia postępowania przygotowawczego na wniosek pokrzywdzonego (art. 59a KK)

(inne teksty tego autora)

[hidepost]

Bez wpływu na sformułowaną tezę pozostaje fakt, że ­adherenci omawianej definicji unikają niekiedy, przynajmniej w samym definiensie, terminu „sąd”, wprowadzając w to miejsce zastępcze określenia np. niezaangażowanego trzeciego (unbeteilgten Dritten) albo nieuczestniczącego w sporze organu państwowego (nicht beteiligtes Staatsorgan), ponieważ określenia te wskazują w sposób niedwuznaczny, bez konieczności odwoływania się do idei trójpodziału władzy, co czasem się czyni w piśmiennictwie, na sąd²⁰.

Zasadnicze znaczenie dla argumentacji wspierającej wyrażoną ocenę ma analiza logiczno-językowa wymienionych przepisów ustaw zasadniczych (polskiej i niemieckiej). Jej przeprowadzenie stwarza podstawę do wyodrębnienia w konstrukcji norm prawnych zawartych w przepisach art. 175 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 92 GG in principio dwóch elementów składowych, z których pierwszy, przedmiotowy, to „wymiar sprawiedliwości” per se (Rechtsprechende gewalt), natomiast drugi, podmiotowy, to wyszczególnione w tych przepisach sądy (art. 175 ust. 1 Konstytucji RP) lub wskazani sędziowie (art. 92 GG in principio). Z logicznego punktu widzenia, wymienione składniki definicji stanowią argumenty funktorów normotwórczych „sprawują”, „jest powierzona” [ist (den Richtern) anvertraut], za pośrednictwem których zostaje sformułowana wyłączna kompetencja odpowiednio sądów lub sędziów do wykonywania działalności określonej w ramach pierwszego ze wskazanych składników konstrukcyjnych. Na tym tle można bez trudu zauważyć, że konsekwentne zastosowanie definicji podmiotowo-przedmiotowej „wymiaru sprawiedliwości” w odniesieniu do wskazanych przepisów musiałoby prowadzić do wniosku, że pierwszy ze składających się na ich treść składników konstrukcyjnych ma takie samo znaczenie, jak cała ich zawartość normatywna²¹. Okazuje się zatem, że nie tylko na gruncie definicji podmiotowej, ale również w przypadku definicji podmiotowo-przedmiotowej, określenie podmiotu wykonującego wymiar sprawiedliwości (sądów, sędziów) i uznanie za element znaczeniowy terminu „wymiar sprawiedliwości” prowadzi w odniesieniu do poddanych analizie unormowań konstytucyjnych do zakwestionowania ich logicznego sensu²². Opuszczając płaszczyznę normatywną należy jeszcze tylko podkreślić, że powszechna intuicja, narzucająca skojarzenie wymiaru sprawiedliwości z sądami²³, nie stanowi wystarczającej podstawy do zmiany sformułowanej wyżej oceny i wyrażenia aprobaty dla podmiotowo-przedmiotowej definicji „wymiaru sprawiedliwości”. W kontekście powyższych ustaleń wolno stwierdzić, że wyjaśnienie znaczenia terminu „wymiar sprawiedliwości” oparte na określeniu podmiotu realizującego wymiar sprawiedliwości oznacza w istocie wyjście poza pierwotnie zakreślony cel definicyjny i przeniesienie na grunt udzielanego wyjaśnienia idei prawidłowego wymiaru sprawiedliwości, której urzeczywistnienia generalnie upatruje się w powierzeniu tego zadania sądom²⁴.

3) Przedmiotowa definicja wymiaru sprawiedliwości

Przeprowadzone dotychczas ustalenia skłaniają do wyrażenia aprobaty dla drugiej z przedstawionych na początku koncepcji definicyjnych, przewidującej definicję przedmiotową terminu „wymiar sprawiedliwości”. Ważne staje się podkreślenie, że w świetle przyjętego sposobu rozumienia analizowanego terminu wskazane wcześniej przepisy ustaw zasadniczych zachowują logiczny sens, można bowiem stwierdzić, że ustrojodawca wyraża za ich pośrednictwem normę kompetencyjną sądownictwa, na mocy której sądy uzyskują monopol w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości²⁵. Na tym tle nie powinno być nic zaskakującego w stwierdzeniu, że w drodze uregulowań zamieszczonych we wspomnianych przepisach następuje sformułowanie zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości²⁶.

Wśród autorów definiujących „wymiar sprawiedliwości” w sposób przedmiotowy nie ma jednomyślności w sprawie bliższej charakterystyki działalności, jaka kryje się pod tym terminem²⁷. Chcąc podeprzeć to ogólne spostrzeżenie reprezentatywnymi, w szczególności dla nauki polskiej, przykładami wypada w pierwszym rzędzie przytoczyć pogląd sformułowany przed blisko półwieczem, na kanwie gruntownej analizy terminu „wymiar sprawiedliwości”, przez S. Włodykę. W ocenie powołanego autora, pod pojęciem wymiaru sprawiedliwości kryje się wiążące rozstrzyganie przy pomocy prawa konfliktów (sporów) powstających w stosunkach prawnych z udziałem obywatela²⁸. Należy odnotować, że według wymienionego autora w pojęciu rozstrzygania, obejmującego rozpoznanie i orzekanie, nie mieści się faza przygotowawcza, nawet, gdyby należała ona do sądu²⁹. Według L. ­Kańskiego³⁰, wymiarem sprawiedliwości (państwowym) jest działalność polegająca na rozstrzyganiu sporów na podstawie norm prawnych, dokonywana w imieniu państwa. Zdaniem F. Siemieńskiego³¹, za wymiar sprawiedliwości należy uznać rozstrzyganie sporów prawnych przez odpowiednie organy. Zgodnie z zapatrywaniem K. Lubińskiego³², w aspekcie przedmiotowym „wymiar sprawiedliwości” oznacza „imperatywną działalność odpowiednich organów państwowych, polegającą na wymierzaniu kar bądź rozstrzyganiu konfliktów prawnych lub spraw niekonfliktowych w sferze podstawowych praw i wolności obywatelskich”.

We współczesnej nauce dominuje rozumienie przedmiotowe „wymiaru sprawiedliwości”, zgodnie z którym konotację tego terminu stanowi „działalność państwa polegająca na wiążącym rozstrzyganiu sporów o prawo, w których przynajmniej jedną ze stron jest jednostka lub inny podmiot podobny”³³. Egzemplifikacją węższego ujęcia treści pojęcia „wymiar sprawiedliwości” jest stanowisko B. Banaszaka³⁴, wyrażającego aprobatę dla linii orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którą zakres definiowanego terminu obejmuje czynności polegające na rozstrzyganiu konfliktów prawnych. Podobnie można sklasyfikować stanowisko J. Szymanka³⁵, według którego istota wymiaru sprawiedliwości sprowadza się do rozstrzygania konfliktów występujących w obrębie stosunków prawnych poprzez zastosowanie różnego rodzaju środków, jeśli tylko weźmie się pod uwagę, że dość enigmatyczne „zastosowanie określonych środków” wpisane jest w samo rozstrzygnięcie konfliktu. W ramach najszerszej zakresowo definicji wymiaru sprawiedliwości, która została sformułowana w niemieckiej literaturze przedmiotu³⁶ przyjmuje się, że pod pojęciem tym należy rozumieć urzeczywistnienie sprawiedliwości materialnej w konkretnych przypadkach (Verwirklichung materieller Gerechtigkeit im Einzelfall).

[/hidepost]