O pojęciu „wymiar sprawiedliwości” w kontekście umorzenia postępowania przygotowawczego na wniosek pokrzywdzonego (art. 59a KK)

(inne teksty tego autora)

[hidepost]

Należy zgodzić się z opinią, że w konsekwencji odwołania się w ramach ostatniej z przytoczonych definicji do ogólnej idei sprawiedliwości materialnej, pełniącej rolę „kryterium wyznaczenia i rozdziału dóbr i szans”, jej przydatność dla rzeczywistej eksplikacji znaczenia wymiaru sprawiedliwości jest ograniczona³⁷.

Spoglądając w pozostałym zakresie na powyższy, krótki przegląd stanowisk w sprawie rozumienia „wymiaru sprawiedliwości” w ujęciu przedmiotowym i wczytując się w przytoczone wypowiedzi można stwierdzić, że niezależnie od różnic dzielących poszczególnych autorów, niemal powszechne uznanie znajduje założenie, znamienne również dla dominujących w niemieckim piśmiennictwie definicji wymiaru sprawiedliwości, należących – według przyjętych kryteriów klasyfikacyjnych – do przedmiotowo-podmiotowych, zgodnie z którym przedmiotowym składnikiem znaczeniowym analizowanego terminu jest rozstrzygnięcie sporu (konfliktu). Do powstania sporu, którego rozstrzygnięcie stanowi zadanie wymiaru sprawiedliwości, konieczne jest istnienie stosunku prawnego. Ów spór dotyczy praw lub obowiązków jednostki lub podobnych podmiotów (np. osób prawnych) i wynika z sytuacji prawnej, w jakiej znajduje się ta jednostka lub podmioty ze względu na odnoszącą się do nich normę prawną lub zespół norm prawnych³⁸. Przyjmując szerokie rozumienie sporu jako wymagającej rozstrzygnięcia sprzeczności interesów jednostki lub podobnych jej podmiotów³⁹, można stwierdzić, że w ramach analizowanego terminu nie chodzi wyłącznie o spór o prawo, który musiałby znajdować swe zakotwiczenie w prawie materialnym, lecz o spór prawny (konflikt prawny), który powstaje i przebiega w ramach stosunków prawnych, w tym stosunków prawno-procesowych.

Charakterystyki wymiaru sprawiedliwości poprzestające jedynie na wskazaniu wyłuszczonej powyżej cechy tej sfery działalności państwa, bez jej bliższego określenia, nie są zazwyczaj poparte uzasadnieniem, z którym można by w sposób jednoznaczny skonfrontować inne zapatrywanie w analizowanej sprawie. Wobec tego, opowiadając się za szerszym ujęciem treści pojęcia „wymiar sprawiedliwości”, gdyż oferuje ono jego pełniejsze dookreślenie, można wyrazić pogląd, że pod tym pojęciem, in genere, kryje się działalność polegająca na wiążącym rozstrzyganiu w drodze zastosowania prawa sporów prawnych, w ramach których przynajmniej jedną ze stron jest jednostka lub inny podobny podmiot (np. osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, ale legitymująca się zdolnością prawną).

Zakres pojęcia „wymiar sprawiedliwości” w obszarze prawa karnego procesowego

Przedstawiona powyżej, ogólna definicja wymiaru sprawiedliwości, znajdująca odniesienie do różnych dziedzin prawa, w których przejawia się opisana działalność procesowa, wymaga w kontekście prowadzonych rozważań skonkretyzowania pod kątem dziedziny prawa karnego procesowego⁴⁰. W tym zakresie w pierwszej kolejności wymagają zwrócenia uwagi dwie okoliczności.

Po pierwsze, należy podkreślić, że w świetle ustalonego rozumienia wymiaru sprawiedliwości nie znajduje dostatecznych podstaw stanowisko wyrażone niegdyś przez S. ­Włodykę⁴¹, z którego wynika odrzucenie, niejako a priori, możliwości ujawnienia się tego aspektu działalności państwa w odniesieniu do postępowania przygotowawczego. W tej sprawie kluczowe staje się spostrzeżenie, że przedstawione wyżej, przedmiotowe cechy, które według przyjętej definicji powinny przesądzać o kwalifikacji określonej działalności w kategorii wymiaru sprawiedliwości, nie upoważniają do związania tej sfery działania państwa wyłącznie z postępowaniem sądowym⁴².

Druga okoliczność, wymagająca zaakcentowania, wiąże się z bliższym wyjaśnieniem sporu prawnego w dziedzinie stosunków prawnokarnych. Do niekwestionowanych należy zapatrywanie, że zarzewiem sporu prawnego (konfliktu prawnego) w ramach omawianej kategorii stosunków prawnych jest najczęściej popełnienie przestępstwa. Nie powinna jednak budzić niczyich wątpliwości teza, że wymiar sprawiedliwości jest sprawowany także wtedy, gdy przestępstwa rzeczywiście nie popełniono i w wyniku procesu karnego następuje uniewinnienie oskarżonego. W świetle dokonanego spostrzeżenia wydaje się jasne, że niemożliwością byłoby wyrażenie aprobaty dla narzucającego się prima facie pomysłu identyfikacji sporu prawnego w dziedzinie stosunków prawnokarnych z faktem popełnienia przestępstwa, ponieważ trzeba by wówczas konsekwentnie stwierdzić, że wymiar sprawiedliwości jest sprawowany również w sytuacjach, w których spór prawny nie powstał⁴³, co oznaczałoby odejście od ustalonego znaczenia terminu „wymiar sprawiedliwości”.

Przeprowadzone dotąd obserwacje upoważniają do sformułowania tezy, że zawiązanie sporu, do którego rozstrzygnięcia dochodzi w postępowaniu karnym, nie jest zdeterminowane przez rzeczywiste czy też domniemane popełnienie przestępstwa, lecz wynika z ukształtowania się podstawowego stosunku karnoprocesowego⁴⁴, do którego dochodzi w postępowaniu przygotowawczym z chwilą skierowania postępowania przeciwko określonej osobie. Jest ono rezultatem procesowej hipotezy kolizji między określonym zachowaniem wskazanej osoby i dobrem (interesem) prawnym podlegającym ochronie prawnokarnej. Można zatem stwierdzić, że powstanie sporu prawnego w procesie karnym, którego kluczowym uczestnikiem jest oskarżony (podejrzany), wiąże się ze skonkretyzowaniem zasadniczego przedmiotu procesu, którym jest – zgodnie z najliczniej reprezentowanym w polskiej nauce procesu karnego zapatrywaniem⁴⁵ – kwestia odpowiedzialności karnej określonej osoby ściganej za zarzucany jej czyn.

[/hidepost]