O pojęciu „wymiar sprawiedliwości” w kontekście umorzenia postępowania przygotowawczego na wniosek pokrzywdzonego (art. 59a KK)
[hidepost]
Wydaje się, że powyższe uwagi są wystarczające do tego, aby wyłowić i zdać sobie sprawę ze znaczenia różnic i analogii pomiędzy omawianą regulacją prawną i scharakteryzowanymi wyżej rozwiązaniami prawnymi przewidzianymi w austriackim i niemieckim systemie prawa karnego procesowego. Różnice mają w zasadzie charakter konstrukcyjny i wynikają z wyraźnego, szerszego upoważnienia organów procesowych w wymienionych na końcu systemach prawnych do sprecyzowania nakazów, poleceń czy obowiązków, których wypełnienie ma stanowić reakcję na czyn zabroniony związaną z umorzeniem postępowania karnego lub odstąpieniem od ścigania karnego, podczas gdy w polskim systemie karnoprocesowym sposób reakcji, który może być uznany za wystarczającą odpowiedź na przestępstwo i uzasadniać umorzenie postępowania karnego, jest określony przez ustawodawcę i sprowadza się, mówiąc ogólnie, do realizacji postulatu sprawiedliwości naprawczej. Istota wskazanych rozwiązań prawnych jest ta sama. Na ich gruncie decyzje o umorzeniu postępowania karnego lub odstąpieniu od ścigania karnego oznaczają w istocie usankcjonowanie reakcji na przestępstwo, która przyjmuje inną postać niż tradycyjna, wymierzana przez niezawisły sąd kara lub środek karny. Biorąc pod uwagę, że są one wynikiem faktycznej i prawnej oceny przestępstwa zarzucanego oskarżonemu, która pociąga za sobą uznanie za wystarczające przewidzianych w ustawie prawnokarnych następstw czynu zabronionego albo ich określenie, niemożliwością wydaje się zaprzeczenie, że decyzje te w istocie zawierają w sobie rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego, które w zakresie reakcji prawnokarnej podlega zredukowaniu do granic określonych w poszczególnych ustawach, w polskim systemie prawnym do pojednania i naprawienia szkody lub zadośćuczynienia krzywdzie.
Przeprowadzone obserwacje oraz ustalenia w kwestii pojęcia wymiaru sprawiedliwości prowadzą nieuchronnie do wniosku, że wynikające z przepisu z art. 23b § 1 KPK w zw. z art. 59a KK upoważnienie organu prokuratorskiego do umorzenia postępowania na wniosek pokrzywdzonego w rezultacie naprawienia szkody lub zadośćuczynienia krzywdzie przez sprawcę jest nie do pogodzenia z konstytucyjną zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości.
Należy stwierdzić, że przyświecające regulacji zawartej w powołanym przepisie założenie, przewidujące możliwość rozstrzygnięcia sporu prawnego w prostych sprawach w pierwszym stadium procesu karnego, rozpatrywane w kontekście normatywnym wynikającym z przepisów rangi konstytucyjnej, mogłoby znaleźć urzeczywistnienie w polskim systemie prawnym pod warunkiem utrzymania wyłączności sądowej kompetencji w zakresie podejmowania tego typu rozstrzygnięć63. Zdaje się, że nie potrzeba dodatkowych ustaleń, aby odrzucić możliwość realizacji wskazanego warunku w postaci przyjęcia biernej roli sądu, sprowadzającej się do wyrażenia zgody na prokuratorską propozycję rozstrzygnięcia sporu prawnego w postępowaniu przygotowawczym. Wystarczy jednak zauważyć, że rozwiązanie takie prowadziłoby w istocie do obejścia normy kompetencyjnej wyrażonej w art. 175 ust. 1 Konstytucji RP. Urzeczywistnienia powyższego założenia należałoby upatrywać w rozszerzeniu czynności dokonywanych przez sąd w postępowaniu przygotowawczym o rozpoznanie wniosku pokrzywdzonego o umorzenie postępowania karnego. Aby uchronić sąd przed niepotrzebnymi czynnościami w postępowaniu przygotowawczym, dbając przy tym o zabezpieczenie dobra publicznego naruszonego przestępstwem, należałoby przyjąć, że wniosek taki wymaga wstępnej oceny i aprobaty organu prokuratorskiego. Oznaczałoby to, że do sądu trafiałyby jedynie takie wnioski pokrzywdzonych o umorzenie postępowania, co do których wypowiedział się pozytywnie organ odpowiedzialny za zabezpieczenie w procesie karnym dobra publicznego naruszonego przestępstwem, w związku z którym wniosek został złożony.
SUMMARY
On the notion of the „administration of justice” in the context of discontinuation of preparatory proceedings
at the request of the victim (art. 59a of the Code of Criminal Procedure)
The article explains the notion of the „administration of justice” in order to answer the question whether discontinuation of criminal proceedings by the prosecutor at the request of the victim under Art. 59 a of the Code of Criminal Procedure violates the constitutional principle of administration of justice by the courts? Confrontation of the assumption that in the area of criminal proceedings administration of justice consists in passing a binding judicial decision as to penal responsibility with the specificity of discontinuation of proceedings under the above-mentioned article leads to an affirmative answer to such question. Of primary importance for the argumentation supporting that viewpoint is an observation that discontinuation is in fact a result of the factual and legal assessment of the charge, except that it leads to a limited response to the offence, i.e. administration of restorative justice. In conclusion it is postulated that the possibility of discontinuing proceedings under Art. 59 a of the Code of Criminal Proceedings be left to exclusive competence of the courts.
* Autor jest adiunktem w Katedrze Prawa Karnego Procesowego WPiA Uniwersytetu Śląskiego.
1 Ustawa z 27.9.2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. poz. 1247.
2 Dz.U. poz. 396; dalej jako: ZmKKU13.
3 Art. 12 pkt 1 ZmKKU13, zmieniony ustawą z 20.2.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. poz. 396.
4 Dalej jako: GG.
5 Odmienne stanowisko wyraził Profesor C. Kulesza w recenzji pracy habilitacyjnej „Model interakcji postępowania przygotowawczego oraz postępowania głównego w procesie karnym”.
[/hidepost]