Obowiązek zabezpieczenia finansowych interesów klientów biura podróży na wypadek niewypłacalności przedsiębiorcy – uwagi na tle nowelizacji ustawy o usługach turystycznych

(inne teksty tego autora)

[hidepost]
Państwom członkowskim pozostawiono swobodę decyzji, co do formy, w jakiej może być zapewniona ochrona. Ważne jest jednak, aby ochrona ta była skuteczna. Skuteczność oznacza m.in., że musi być ona dostępna niezwłocznie po tym, gdy z uwagi na kłopoty z płynnością finansową organizatora usługi nie zostaną zrealizowane, zostaną zrealizowane jedynie częściowo bądź, gdy usługodawcy domagają się od podróżnych, by za nie zapłacili¹⁵. Ponadto, ochrona powinna objąć przewidywalne kwoty wpłat zagrożonych niewypłacalnością organizatora, a także – w stosownych przypadkach – przewidywalne koszty powrotu do kraju. Kwota ma być na tyle wysoka, aby pokryć wszystkie przewidywalne wpłaty dokonywane przez turystów lub w ich imieniu w szczycie sezonu¹⁶. Będzie to oznaczało, że zabezpieczenie musi pokrywać wystarczająco dużą część obrotu danego organizatora z tytułu imprez turystycznych¹⁷. Nie ma przy tym znaczenia przyczyna niewypłacalności biura podróży¹⁸ ani fakt, że adresatami oferty imprezy turystycznej są osoby należące do wąskiego grona odbiorców (w rozpatrywanym przez TSUE przypadku byli to prenumeratorzy czasopisma)¹⁹.

Przytoczone założenia opisane w preambule materializują się w art. 17 dyrektywy. Stanowi on, że państwa członkowskie zapewnią, by przedsiębiorcy posiadali zabezpieczenie na potrzeby zwrotu wszystkich wpłat dokonanych przez podróżnych lub w ich imieniu w zakresie, w jakim dane usługi nie zostały wykonane wskutek niewypłacalności organizatora. Można zaoferować kontynuację imprezy²⁰. Zabezpieczenie musi być skuteczne i obejmować zasadnie przewidywalne koszty²¹. W przypadku zgłoszenia przez podróżnego żądania zwrotu kosztów na wypadek niewykonania usługi, zwrot ten powinien nastąpić niezwłocznie²². Jednocześnie dyrektywa precyzuje, że przez „powrót do kraju” należy rozumieć powrót do miejsca rozpoczęcia podróży lub do innego miejsca uzgodnionego przez strony²³.

Zakres ochrony klienta na wypadek niewypłacalności biura podróży w prawie polskim

Wprowadzona zmiana poszerzyła zakres finansowego zabezpieczenia organizatorów turystyki poprzez wprowadzenie tzw. II filara systemu zabezpieczeń. W myśl założeń projektodawcy, powyższa zmiana ma na celu całkowite wyeliminowanie ryzyka braku środków na pokrycie szkód poniesionych przez klientów nawet w razie „serii niewypłacalności biur podróży” poprzez „stworzenie rezerwy finansowej w systemie zabezpieczeń finansowych organizatorów turystki i pośredników turystycznych”. Jak się bowiem okazało w praktyce, dotychczasowy system okazał się dalece niewydolny, albowiem nie zapewniał ochrony tak elementarnych interesów klientów jak zapewnienie środków na powrót do kraju.

1. I filar zabezpieczeń finansowych

Podstawowy, a do nowelizacji z 2016 r. jedyny, system zabezpieczeń finansowych na wypadek niewypłacalności biura podróży przewidziany został w art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. a–c ­UsługiTurystU. System ten polega na obowiązku zawarcia umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, lub zawarcia umowy ubezpieczenia na rzecz klientów, lub przyjmowania wpłat klientów wyłącznie na rachunek powierniczy, w razie wykonywania usług turystycznych jedynie na terenie kraju²⁴.

Jak wynika z powyższego, ustawodawca w ramach I filaru zabezpieczeń finansowych nałożył na organizatorów turystyki obowiązek zawarcia jednej w wymienionych w ustawie umów. Może to być umowa gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, umowa ubezpieczenia na rzecz klientów bądź zawarcie umowy rachunku powierniczego²⁵. O ile pierwsze dwie opcje dostępne są dla wszystkich przedsiębiorców świadczących usługi z zakresu organizacji turystyki, to możliwość uczynienia zadość obowiązkowi zapewnienia zabezpieczenia finansowego na wypadek upadłości poprzez zawarcie umowy rachunku bankowego ograniczona została jedynie do przedsiębiorców wykonujących usługi turystyczne wyłącznie na terenie kraju.

Ustawodawca uregulował również wysokość sumy gwarancyjnej lub ubezpieczeniowej oraz umowy ubezpieczenia zawieranej na rzecz turystów. Minimalna wysokość sumy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej została określona rozporządzeniem Ministra Finansów²⁶ z 19.4.2013 r. w sprawie minimalnej wysokości sumy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej wymaganej w związku z działalnością wykonywaną przez organizatorów turystyki i pośredników turystycznych²⁷. Elementem różnicującym wysokość odprowadzanych stawek są: roczny przychód, termin oraz ceny imprezy turystycznej lub usług turystycznych²⁸. Wobec podmiotów dopiero rozpoczynających działalność, kiedy nie są jeszcze znane powyższe zmienne, przewidziano minimalną wysokość sumy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej²⁹.

Organizator turystyki, chcąc uczynić zadość wymogom ustawy w ramach I filaru, może oczywiście skorzystać z drugiej opcji i zawrzeć umowę ubezpieczenia na rzecz klientów. Charakter powyższej umowy nie jest jednoznaczny. W doktrynie spotkać można głosy, w myśl których stanowi ona rodzaj umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, a co za tym idzie mają do niej zastosowanie przepisy ustawy z 22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych³⁰. Zdaniem autorki, wykładnie: językowa i teleologiczna sprzeciwiają się takiej interpretacji. Ustawodawca nie posłużył się bowiem sformułowaniem „ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej”³¹. Co więcej, umowa ta nie ma na celu zabezpieczenia roszczeń osoby trzeciej w razie wystąpienia szkody, ale stanowi ubezpieczenie na rzecz osoby trzeciej. Istotą umów oraz rachunku wymienionych w art. 5 UsługiTurystU nie jest naprawienie wyrządzonej szkody, co wpisywałoby się w założenia ubezpieczeń od odpowiedzialności cywilnej, ale wprowadzenie efektywnego narzędzia mającego zapewnić bezpieczny powrót turystów do kraju i zwrot poniesionych przez nich kosztów. Aktem prawnym o charakterze wykonawczym w zakresie umów ubezpieczenia jest rozporządzenie Ministra Finansów z 22.4.2013 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia na rzecz klientów w związku z działalnością wykonywaną przez organizatorów turystyki i pośredników turystycznych³² określające minimalną sumę gwarancyjną ubezpieczenia.

[/hidepost]