Odszkodowanie za najem pojazdu zastępczego

[hidepost=1]

Ustalenie rozmiaru szkody dokonywane jest z reguły w oparciu o tzw. metodę dyferencyjną²¹. Zakłada ona porównanie ­aktualnego stanu majątku poszkodowanego
ze stanem, jaki by istniał, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę. Chodzi zatem o ujęcie całokształtu skutków, jakie wywołało zdarzenie w majątku poszkodowanego. To czy dana szkoda podlega naprawieniu, ocenia się nie tylko przez pryzmat związku przyczynowego, ale także ograniczeń ustawowych
lub umownych²². Szkodą są nie tylko bezpośrednie następstwa zdarzenia (np. uszkodzenie pojazdu), ale także skutki pojawiające się po jakimś czasie, np. koszty
czy wydatki. W przypadku tzw. szkód komunikacyjnych szkodą są także niezbędne i uzasadnione ekonomicznie koszty naprawy pojazdu, ustalone według cen występujących na lokalnym rynku²³.

Utrata możności korzystania z rzeczy

Szczególnego charakteru na tle powyższych zasad prawa odszkodowawczego nabiera szkoda polegająca na utracie możności korzystania z rzeczy (w celach zarobkowych lub nawet dla zaspokojenia potrzeb osobistych poszkodowanego i jego bliskich). Szkoda, jaka może wówczas powstać to, obok np. utraconych zarobków, także trudno uchwytny, sam w sobie stanowiący szkodę, uszczerbek w postaci utraty samego posiadania, a także utraty samej możliwości korzystania z rzeczy. Z reguły szkoda ta może być ze sobą utożsamiana, choć nie zawsze²⁴. Problematyczne jest, z jakim typem uszczerbku mamy wówczas do czynienia i czy podlega
on naprawieniu. Utracona (uszkodzona) rzecz może przecież przynosić pożytki lub być używana w celu zaspokajania określonych potrzeb właściciela (chodzi
o tzw. wartość użytkową rzeczy)²⁵.

Ze względu na to, że posiadanie zapewnia posiadaczowi szereg korzyści natury faktycznej i prawnej (np. możność korzystania z rzeczy, pobierania z niej pożytków),
a więc posiadanie jako takie przedstawia określoną wartość majątkową²⁶, posiadacz może żądać naprawienia szkody w razie jego naruszenia. Naruszenie posiadania stanowi „samo w sobie” szkodę majątkową. Jest tak dlatego, że każde władanie rzeczą, wykonywane „dla siebie” ma określony walor gospodarczy (pod warunkiem, że ma jakiś tytuł prawny²⁷). Samo posiadanie rodzi określone skutki prawne²⁸ (choć nie jest prawem podmiotowym)²⁹, przedstawia określoną wartość majątkową³⁰, zatem jego naruszenie może rodzić – obok roszczeń posesoryjnych – także możliwość zgłoszenia roszczeń o naprawienie szkody, czy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia³¹. Zdaniem SN, roszczenie odszkodowawcze wywodzi się nie z samego faktu posiadania, ale z tytułu prawnego posiadania³². Wprawdzie nie wszystkie przypadki naruszenia posiadania stanowią czyny niedozwolone³³, to jednak mogą rodzić ad casum odpowiedzialność odszkodowawczą (niezależnie od ochrony posesoryjnej). Dojść może zatem do sytuacji krzyżowania się³⁴ zakresów norm przewidujących roszczenia posesoryjne i odszkodowawcze³⁵, nie dochodzi tu do zbiegu norm³⁶. W razie więc np. uszkodzenia rzeczy poszkodowany może domagać się zwrotu utraconych zarobków, jeśli rzecz służyła mu
do wykonywania zawodu, a także niezbędnych wydatków, jeśli np. utracony samochód ułatwiał mu wykonywanie zawodu czy prowadzenie działalności³⁷ (np. wydatki w postaci najęcia taksówki w celu dojazdu do pracy³⁸).

Jednocześnie, na co zwrócił też uwagę SN w uchwale z 17.11.2011 r.³⁹, możemy mieć do czynienia z dwoma sytuacjami: gdy rzecz była używana w celach zarobkowych oraz w celach osobistych. W pierwszym przypadku szkoda w postaci niemożności korzystania z rzeczy przez czas od jej uszkodzenia, np. w wypadku komunikacyjnym, do czasu naprawy stanowi szkodę pozostającą w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem⁴⁰. Normalnym następstwem uszkodzenia samochodu jest czasem niemożność korzystania z niego, zaś koszty poniesione z tego tytułu stanowią szkodę podlegającą naprawieniu⁴¹. Chodzić może zarówno
o utracone korzyści⁴², jak i koszty najmu tzw. pojazdu zastępczego, które mogą być uzasadnione w konkretnym stanie faktycznym⁴³ (choć nie musi to być regułą). Tezę tę potwierdza wcześniejsze orzecznictwo Sądu Najwyższego⁴⁴, w którym sąd odwoływał się do przesłanek „niezbędności”, „­konieczności” przy określaniu wysokości odszkodowania z tytułu najmu pojazdu. Normalnym następstwem zdarzenia mogą być zatem koszty najmu obejmujące okres rzeczywiście potrzebny do naprawy samochodu (a nie tylko tzw. techniczny czas naprawy), w tym czas oczekiwania na części zamienne, montażu, ewentualnych testów pojazdu po naprawie itp. Chodzi więc o wydatki za okres, w którym poszkodowany był pozbawiony faktycznie możności korzystania z uszkodzonego pojazdu. W przypadku natomiast tzw. szkody całkowitej zasadą powinno być również przyjęcie zasadności kosztów, np. najęcia innego pojazdu do czasu nabycia nowego, a ściślej – do dnia, kiedy nabycie było możliwe (przy uwzględnieniu przesłanki „konieczności” i „niezbędności” dodatkowych kosztów).

[/hidepost]