Odszkodowanie za najem pojazdu zastępczego w praktyce sądowej
[hidepost=1]
Kryteria celowości i niezbędności wydatków
W praktyce sądowej dość często pojawiało się zagadnienie niezbędności najmu pojazdów zastępczych w kontekście poszkodowanych, którzy wykorzystywali pojazd dla celów prywatnych. Uchwała SN z 17.11.2011 r.13 przesądziła, że utrata możliwości korzystania z pojazdu zastępczego stanowi negatywne następstwo majątkowe,
a wydatki, które służą ograniczeniu (wyłączeniu) tego negatywnego następstwa należy kwalifikować jako szkodę majątkową, podlegającą naprawieniu w ramach odpowiedzialności gwarancyjnej ubezpieczyciela przy obowiązkowym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. Sąd Najwyższy uznał także, że korzystanie z pojazdu mechanicznego nie może być zastąpione korzystaniem z komunikacji zbiorowej. Podjęcie tej uchwały było w dużej mierze uwarunkowane specyfiką postępowań likwidacyjnych. Ubezpieczyciele w ramach obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej niejednokrotnie odmawiali spełnienia świadczenia odszkodowawczego kwestionując potrzebę korzystania z pojazdów mechanicznych. W przypadku osób fizycznych (konsumentów), które nie wykorzystywały pojazdów do prowadzenia działalności gospodarczej, odmawiano wypłaty odszkodowania. Powstało więc zagadnienie, czy prawo
do odszkodowania za najem przysługuje również osobom, które nie wykorzystują swoich pojazdów do prowadzenia działalności gospodarczej (np. dojazdu do pracy, odwożenia dzieci do przedszkola, zakupów itp.). Zdarzało się również, że spełnienie świadczenia było uzależnione od dodatkowej przesłanki, jaką była niezbędność najmu, rozpatrywanej w kontekście tego, czy poszkodowany miał możliwość odtworzenia korzystania z pojazdu zastępczego.
We wskazanej uchwale SN podniesiono jednak, że różnorodność okoliczności nie pozwala na sformułowanie kazuistycznych wskazań w tym przedmiocie. Wydatki podlegające refundacji powinny jednak być celowe i ekonomicznie uzasadnione. Sąd Najwyższy wskazał także, że prawo do odszkodowania za najem pojazdu zastępczego nie jest uzależnione od niemożności korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej. Sąd Najwyższy odrzucił koncepcję zwrotu jedynie wydatków koniecznych. Nie oznacza to jednak, że w każdym przypadku uszkodzenia pojazdu wydatki na najem pojazdu zastępczego są uzasadnione.
Sąd Najwyższy podkreślił znaczenie dwóch kryteriów: celowości wydatków oraz ich ekonomicznego wymiaru. Nie ulega wątpliwości, że te dwa kryteria są ze sobą wzajemnie powiązane i podlegają łącznej ocenie w konkretnym postępowaniu. Pojęcia te, choć niedookreślone, można jednak zdefiniować na podstawie judykatury.
Za wydatek niezbędny (wydatek potrzebny) należy uznać wydatek poniesiony na korzystanie z innego pojazdu w takim zakresie, w jakim poszkodowany korzystałby ze swego środka lokomocji, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Sąd Najwyższy odwołując się jednak do zasady proporcjonalności wskazał na zbędność najmu, gdy poszkodowany nie używał samochodu lub dysponuje innym pojazdem nadającym się do wykorzystania. Używanie samochodu w sposób sporadyczny może zaś uzasadniać celowość wykorzystania w sposób adekwatny innego środka komunikacji – tak wskazał SN. Taka wykładnia z istocie rzeczy przesądziła samą zasadę.
W praktyce ustalenie celowości najmu w przypadku osób fizycznych stwarza szereg problemów. W każdej sprawie zachodzi z reguły potrzeba, na wniosek ubezpieczycieli, przesłuchania poszkodowanego na okoliczność sposobu wykorzystania pojazdu zastępczego i dysponowania innymi pojazdami. Poszkodowany bowiem, jeśli chodzi o potrzebę i celowość najmu składa oświadczenie, że najem pojazdu był konieczny ze względu na dotychczasowe wykorzystanie pojazdu
do dojazdów do pracy, dowozu dzieci do szkoły, opieki nad osobami bliskimi. W większości spraw towarzystwa ubezpieczeniowe kwestionują powyższą okoliczność, prawdziwość złożonego oświadczenia. W większości spraw są zgłaszane wnioski o przesłuchanie poszkodowanego na okoliczność sposobu wykorzystania pojazdu zastępczego i celowości najmu oraz celem wykazania zbędności najmu, gdyż poszkodowany miał inne pojazdy.
Powstaje także pytanie, jak na podstawie uchwały SN z 17.11.2011 r. należy rozumieć zasadę zwrotu kosztów celowych i ekonomicznie uzasadnionych? Czy kryteria
te należy odnosić nie tylko do samej potrzeby najmu, ale również czasu i stawki za najem? Wydaje się, że kryterium ekonomicznych kosztów niewątpliwie rzutuje na ocenę nie tylko samej potrzeby najmu pojazdu zastępczego, ale także czas najmu oraz stawki za najem pojazdu zastępczego.
Określenie stawek najmu pojazdów zastępczych
W praktyce sądowej problematyczne są również kwestie dotyczące stawek za najem pojazdów zastępczych. Czy za ekonomicznie uzasadniony wydatek na najem można uznać czynsz przewyższający stawki rynkowe? Czy przez wydatki celowe należy rozumieć czynsz najmu za pojazd zastępczy o zasadniczo podobnej klasie
do pojazdu uszkodzonego albo zniszczonego, ustalony według stawki najmu obowiązującej na danym rynku lokalnym?
Problematyczne jednak jest to, czy poszkodowanemu należy się odszkodowanie wyliczone według stawek lokalnych, czy stawek przeciętnych. W tej kwestii
SN jeszcze się nie wypowiedział.
[/hidepost]