Opinia prawna na temat skutków wadliwości postępowania nominacyjnego sędziów Sądu Najwyższego w aspekcie skuteczności ich powołania
[hidepost]
Problem zgodności z Konstytucją RP uchwał Krajowej Rady Sądownictwa, podejmowanych w toku postępowania nominacyjnego sędziów Sądu Najwyższego
Ocena konstytucyjności sposobu kreowania składu KRS, zwłaszcza w odniesieniu do członków reprezentujących gremia sędziowskie, bezpośrednio rzutuje również na legalność, a co za tym idzie prawną skuteczność procedury nominacyjnej sędziów Sądu Najwyższego, ukształtowanej w ustawie o SN. W oparciu o tę przesłankę należy jednoznacznie wskazać, że wszelkie uchwały, podejmowane przez KRS w procedurze nominacyjnej dotknięte są bezwzględną nieważnością. Przesądza o tym naruszenie przez KRSU zasady podziału władzy i równoważenia się władz (art. 10 ust. 1 Konstytucji RP), jak również zasady niezależności sądów (art. 173 Konstytucji RP) i niezawisłości sędziów (art. 178 Konstytucji RP), a także standardów niezależności władzy sądowniczej, wynikających z art. 6 EKPCz, w zakresie dotyczącym wyboru sędziów do KRS.
Ocenę tę ugruntowuje również analiza konstrukcji normatywnych oraz praktyki stosowania przez Radę procedur wprowadzonych KRSU w zakresie dotyczącym przedstawiania Prezydentowi Rzeczypospolitej wniosków o powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym. Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego może być powołana osoba, która spełnia warunki i wymogi formalne, określone w art. 30 § 1 SNU. Każda osoba, która te warunki spełnia, może zgłosić swoją kandydaturę Krajowej Radzie Sądownictwa w terminie miesiąca od obwieszczenia przez Prezydenta RP w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski” liczby wolnych stanowisk sędziego przewidzianych do objęcia w poszczególnych izbach SN. Zgodnie z art. 31 § 3d SNU przewodniczący KRS po stwierdzeniu spełniania przez kandydata warunków oraz wymogów formalnych zgłoszenia, wyznacza trzyosobowy zespół do rozpatrzenia tego wniosku (art. 31 ust. 1 KRSU). Jeżeli na stanowisko sędziowskie w Sądzie Najwyższym zgłosił się więcej niż jeden kandydat, zespół opracowuje listę rekomendowanych kandydatów.
Z merytorycznego punktu widzenia, kluczową przesłanką, jaką musi legitymować się kandydat na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego, jest wyróżnianie się wysokim poziomem wiedzy prawniczej (art. 30 § 1 pkt 6 SNU). Przesłanka ta w istotny sposób powinna determinować modus operandi zespołu, w odniesieniu do konstruowania listy rekomendowanych kandydatów. Tymczasem, zgodnie z brzmieniem art. 35 ust. 2 KRSU, przy ustalaniu kolejności kandydatów na liście zespół kieruje się przede wszystkim oceną kwalifikacji kandydatów, a ponadto uwzględnia:
1) doświadczenie zawodowe, w tym doświadczenie w stosowaniu przepisów prawa, dorobek naukowy, opinie przełożonych, rekomendacje, publikacje i inne dokumenty dołączone do karty zgłoszenia;
2) opinię kolegium właściwego sądu oraz ocenę właściwego zgromadzenia ogólnego sędziów.
W świetle wykładni gramatycznej, formuła przyjęta w przywołanym artykule KRSU jawi się jako dalece nieprecyzyjna. Podstawę ustalenia kolejności kandydatów na liście stanowią bowiem bliżej nieokreślone „kwalifikacje”, a wymogom stricte merytorycznym, określonym w pkt 1–2, nadaje się jedynie akcesoryjny charakter. Implikuje to jednoznaczny wniosek, że wymogi profesjonalne w postaci doświadczenia zawodowego kandydata oraz opinii gremiów sędziowskich na temat jego predyspozycji do pełnienia funkcji w Sądzie Najwyższym mają w tym postępowaniu drugorzędny charakter, ustępując enigmatycznie określonym „kwalifikacjom” kandydata, niesprecyzowanym co do kryteriów.
Regulacja ta nie tylko nie spełnia wymogów poprawnej legislacji, wynikających wprost z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP). Dodatkowo narusza również normę art. 60 Konstytucji RP, zgodnie z którą obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach. Z jednej strony, przepis ten obliguje bowiem ustawodawcę do określenia precyzyjnych kryteriów selekcji kandydatów i obsadzania stanowisk w służbie publicznej, z drugiej zaś nakazuje stworzenie odpowiednich gwarancji proceduralnych, zapewniających weryfikację decyzji w sprawie naboru do służby33. W odniesieniu do opiniowanych procedur, wymogu tego z pewnością nie spełnia norma art. 42 ust. 1 KRSU, obligująca ten organ do uzasadnienia uchwał nominacyjnych w przedmiotowej procedurze. Zgodnie z art. 33 ust. 1 KRSU, w sprawach indywidualnych (zatem również w sprawach wniosków kandydatów do Sądu Najwyższego) Rada podejmuje uchwały po wszechstronnym rozważeniu sprawy, na podstawie udostępnionej dokumentacji oraz wyjaśnień uczestników postępowania lub innych osób, jeżeli zostały złożone. W uzasadnionych przypadkach, Rada może żądać osobistego stawiennictwa uczestnika postępowania lub złożenia przez niego pisemnych wyjaśnień, a także uzupełnienia materiałów sprawy (art. 33 ust. 2 KRSU).
Konstrukcja przyjęta w przywołanych przepisach powinna stanowić gwarancję rzetelności i skrupulatności procedury nominacyjnej sędziów SN. Jednak brak doprecyzowania kwestii „kwalifikacji” kandydatów w art. 35 ust. 2 KRSU przesądza o tym, że w praktyce prowadzonych postępowań nominacyjnych KRS dalece odchodzi od oczekiwanych w tym zakresie standardów. Z analizy bezpośredniego przekazu z plenarnych posiedzeń KRS, dostępnych na stronie internetowej34 wynika, że prezentacje kandydatów ograniczają się do krótkich, kilkuminutowych wystąpień członków Rady referujących poszczególne wnioski personalne. W następstwie tego, uzasadnienia uchwały KRS o nieprzedstawieniu wniosku o powołanie konkretnego kandydata do pełnienia urzędu sędziego Sądu Najwyższego przybierają postać kilkuzdaniowego resumé, bez szczegółowego odniesienia się do konkretnych kwalifikacji merytorycznych. Praktyka ta nadaje całej procedurze nominacyjnej charakter pozoracji, w której rzeczywisty wpływ na treść uchwały KRS mają czynniki pozamerytoryczne.
Reasumując powyższe ustalenia należy stwierdzić, że na gruncie obowiązujących regulacji ustawowych, zarówno sposób powoływania członków KRS wywodzących się spośród przedstawicieli środowiska sędziowskiego, jak również określona w jej przepisach procedura powoływania sędziów Sądu Najwyższego, a także praktyka prowadzenia postępowań nominacyjnych przez Krajową Radę Sądownictwa, są rażąco niezgodne ze standardami niezależności sądów i niezawisłości sędziów, wynikającymi zarówno z wiążących Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych, oraz z przepisów Konstytucji RP, zarówno w odniesieniu do zasady podziału władzy (art. 10), jak również zasady legalizmu (art. 7), zasad poprawnej legislacji wynikających z zasady demokratycznego państwa prawnego, a także zasady równego dostępu obywateli polskich do służby publicznej (art. 60).
[/hidepost]