• Prawo ustrojowe
  • Artykuł pochodzi z numeru IUSTITIA 1-2(53)/2024, dodano 12 stycznia 2025.

Opinia w sprawie projektu ustawy o uregulowaniu skutków uchwał Krajowej Rady Sądownictwa podjętych w latach 2018–2023

dr hab. Sławomir Patyra
(inne teksty tego autora)

pobierz pdf

I. Uwagi wstępne

Zmiany przyjęte w ustawie z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa (dalej: KRS) oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3) podważyły legitymację sądu złożonego z osób powołanych na wniosek obecnej KRS. Kryzys konstytucyjny oraz rażące naruszenia prawa krajowego oraz zobowiązań prawnomiędzynarodowych Rzeczypospolitej Polskiej w toku kolejnych zmian w wymiarze sprawiedliwości zapoczątkowanych ustawą z 8.12.2017 r. były przedmiotem licznych postępowań przed sądami polskimi, Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz działań podejmowanych przez instytucje Unii Europejskiej, Rady Europy, Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Skala i wyjątkowość tych naruszeń oraz ich skutku skłaniała część nauki prawa do opisywania postępującego w Polsce kryzysu praworządności jako grożącego stworzeniem systemu ewoluującego w stronę „konkurencyjnego autorytaryzmu”1.

W świetle powyższych ustaleń nie może budzić wątpliwości fakt, że KRS ukształtowana na podstawie przywołanej ustawy z 8.12.2017 r. nie jest organem tożsamym z organem konstytucyjnym, którego skład i sposób wyłaniania reguluje Konstytucja RP, w szczególności w art. 187 ust. 1 Konstytucji RP. Wskazał na to zarówno NSA (w wyrokach z 6.5.2021 r. w sprawach: II GOK 2/18, II GOK 3/18, II GOK 5/18, II GOK 6/18, II GOK 7/18, 21.9.2021 r. w sprawach II GOK 8/18, II GOK 10/18, II GOK 11/18, II GOK 12/18, II GOK 13/18 i II GOK 14/18 oraz 11.10.2021 r. w sprawach 9/18 oraz II GOK 15/18, II GOK 16/18, II GOK 17/18, II GOK 18/18, II GOK 19/18, II GOK 20/18), jak i SN (m.in. w postanowieniu III CZP 25/19, uchwale składu trzech połączonych Izb z 23.1.2020 r., BSA I-4110-1/20, oraz uchwale składu siedmiu sędziów SN z 2.6.2022 r., I KZP 2/22, OSNK 2022, Nr 6, poz. 22).

Obecna Rada nie daje gwarancji niezależności od organów władzy wykonawczej i władzy ustawodawczej w procedurze powoływania sędziów. Wielokrotnie zwracano na to uwagę w orzecznictwie ETPCz, TSUE oraz sądów krajowych – SN i NSA (zob. np. w wyroki ETPCz z 22.7.2021 r., Reczkowicz przeciwko Polsce, skarga nr 43447/19; z 8.11.2021 r., Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce, skargi nr 49868/19 i 57511/19; z 3.2.2022 r., Advance Pharma sp. z o.o. przeciwko Polsce, skarga nr 1469/20; wyroki TSUE z 19.11.2019 r. w połączonych sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18, AK przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa oraz CP i DO przeciwko Sądowi Najwyższemu, EU:C:2019:982; z 2.3.2021 r. w sprawie C-824/18, A.B., C.D., E.F., G.H. i I.J. przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa, EU:C:2021:153; z 6.10.2021 r., C-487/19 W.Ż., ECLI:EU:C:2021:798; uchwała SN pełny skład SN – Izba Cywilna, Karna oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 23.1.2020 r., BSA I-4110-1/20, OSNKW 2020, Nr 2, poz. 7).

Jak wskazują Autorzy projektu, cyt. „Stwierdzenie, że obecna Rada nie jest organem tożsamym z Krajową Radą Sądownictwa jako organem konstytucyjnym, a jej udział w procedurze powoływania sędziów jest źródłem zasadniczych wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności osób powołanych na urząd sędziego na jej wniosek, uzasadnia regulację skutków podjętych przez nią uchwał”2.

Zgodnie z art. 1 Projektu, przygotowana ustawa ma regulować skutki uchwał KRS, w których podjęciu brał udział sędzia wybrany na członka tej Rady na podstawie art. 9a ustawy z 12.5.2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa3. Nie przesądzając ostatecznych konkluzji przedmiotowej opinii należy zauważyć, że analiza rozwiązań proponowanych w Projekcie prowadzi do konstatacji, że proponowana formuła normatywna zmierza do przywrócenia standardów praworządności w zakresie funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, przy jednoczesnym zagwarantowaniu sprawnego i niezakłóconego funkcjonowania władzy sądowniczej. Proponowane rozwiązania mają na celu realizację kluczowego – z punktu widzenia obywateli – prawa do sądu, w rozumieniu art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r.4, a zarazem służą zagwarantowaniu stabilności prawomocnych orzeczeń.

W kontekście wskazanych celów, projektowana ustawa opiera się na następujących założeniach:

1) wobec utraty przez Krajową Radę Sądownictwa tożsamości konstytucyjnej, uchwały podjęte z udziałem sędziów wybranych na członków Rady przez Sejm RP w przedmiocie przedstawienia wniosku o powołanie na stanowisko sędziowskie są pozbawione skutków prawnych;

2) przywrócenie prawa do niezależnego i niezawisłego sądu ustanowionego na podstawie prawa wymaga ponownego przeprowadzenia postępowań w przedmiocie powołania na stanowiska sędziowskie zakończonych uchwałami obecnej Rady;

3) w ponownie przeprowadzanych postępowaniach powinny móc wziąć udział osoby, które w ich wyniku objęły uprzednio stanowisko, o ile podtrzymają wniosek o powołanie; udział w tym postępowaniu umożliwia poddanie kontroli sądowej utrzymania lub utraty stanowiska zajmowanego w chwili wejścia w życie ustawy; w ponownie przeprowadzonych postępowaniach powinny móc ponadto wziąć udział osoby, które powstrzymywały się od udziału w postępowaniach przed obecną Radą;

4) dla zachowania sprawnego funkcjonowania sądownictwa w okresie ponownie przeprowadzanych postępowań przewiduje się system delegacji sędziów sądów powszechnych do sądów, w których zajmowali stanowiska w dacie wejścia w życie ustawy, do czasu zakończenia sprawy, których prowadzenie rozpoczęli na tych stanowiskach, oraz na okres 2 lat;

5) strony postępowań, które zgłaszały zastrzeżenia co do bezstronności lub niezawisłości sędziego wynikające z jego powołania na wniosek obecnej Rady, powinny mieć możliwość wzruszenia orzeczeń wydanych z udziałem tych sędziów. Szczegółowe rozwiązania zawarte w projekcie są konsekwencją powyższych założeń.

Strona 1 z 41234