Opłata od wniosku w przedmiocie władzy rodzicielskiej a wszczęcie postępowania z urzędu

Krystyna Mizak

Niniejszy artykuł przedstawia trudności związane z interpretacją przepisu art. 95 ust. 1 pkt 4 ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych1 dotyczące pobierania opłaty od wniosku w przedmiocie władzy rodzicielskiej. Autorka odwołuje sie do wykładni językowej i systemowej przepisu, wskazuje na niejednolitość praktyki orzeczniczej w tym zakresie i brak jednoznacznych poglądów doktryny. W konkluzji artykułu zawarto wniosek, że tylko w sprawach, w których przewidziano ustawowy bezwzględny nakaz wszczęcia postępowania przez sąd, wyłączony został obowiązek uiszczenia opłaty od wniosku.

[hidepost=1]

Wprowadzenie

W świetle przepisu art. 95 ust. 1 pkt 4 KSCU może się wydawać, że pytanie, czy należy pobierać opłatę od wniosku w przedmiocie władzy rodzicielskiej, jest zbędne. Przepis ten stanowi, że nie pobiera się opłaty od wniosku będącego podstawą wszczęcia przez sąd postępowania z urzędu. Jednak, jak dowodzi praktyka orzecznicza dotycząca wniosków w przedmiocie władzy rodzicielskiej, interpretacja tego przepisu rodzi wiele wątpliwości i rozbieżności. W niektórych sądach w ogóle nie żąda się opłaty, w innych wzywa się do uiszczenia opłaty pod rygorem zwrotu wniosku, a w jeszcze innych wzywa się do uiszczenia opłaty, przy czym pomimo jej nieuiszczenia wnioskowi nadaje się bieg. Taka niejednolitość w stosowaniu prawa nie powinna mieć miejsca, albowiem oczywiste jest, że przepis decydujący de facto o dostępie do sądu nie może być odmiennie interpretowany przez różne sądy.

Bezwzględny nakaz wszczęcia i ewentualne wszczęcie postępowania z urzędu

Moim zdaniem, ustawodawca posługując się stanowczym zwrotem „będącego podstawą wszczęcia”, wykluczył ustawowe zwolnienie od opłaty od wniosku w sytuacji, gdy z okoliczności przytoczonych we wniosku nie wynika ustawowy nakaz wszczęcia przez sąd postępowania z urzędu.

Należy rozróżnić ustawowy bezwzględny nakaz wszczęcia postępowania, np. w celu ustanowienia opieki dla osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej lub dla małoletniego dziecka, którego rodzicom nie przysługuje władza rodzicielska, czy też ustanowienia kurateli dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej2, od sytuacji, gdy sąd powinien rozważyć ewentualne wszczęcie postępowania z urzędu, np. w przedmiocie władzy rodzicielskiej i obowiązkowo wszcząć postępowanie z urzędu w wypadkach, gdy istnieją podstawy do ingerencji sądu3. Uważam, że przepis art. 95 ust. 1 pkt 4 KSCU dotyczy wyłącznie pierwszego przypadku.

Myślę, że problem wynika z pewnego automatyzmu w interpretacji analizowanego przepisu w kontekście art. 572 § 1 i 2 KPC. O tym, kiedy sąd może i powinien wszcząć z urzędu postępowanie w przedmiocie (w szczególności) władzy rodzicielskiej, decydują przepisy art. 572 § 1 i 2 KPC. Literalna wykładnia art. 95 ust. 1 pkt 4 KSCU może prowadzić do konkluzji, że skoro sprawa z wniosku wprzedmiocie władzy rodzicielskiej formalnie należy do spraw, w których można wszcząć z urzędu postępowanie, to nie ma podstawy do uiszczania opłaty od takiego wniosku. W mojej ocenie jest to nieprawidłowe rozumowanie, albowiem nie można zakładać, że każdy wniosek dotyczący władzy rodzicielskiej uzasadnia wszczęcie przez sąd postępowania z urzędu. Gdyby wolą racjonalnego ustawodawcy było ustawowe zwolnienie wnioskodawcy w takiej sprawie od opłaty, to logiczne byłoby wskazanie, że „nie pobiera się opłaty także od wniosku w sprawie dotyczącej władzy rodzicielskiej, w której sąd na podstawie okoliczności przytoczonych we wniosku uznałby za zasadne wszczęcie postępowania z urzędu”.

Za prawidłowością takiej argumentacji przemawia przepis art. 37 pkt 2 KSCU, w myśl którego opłatę stałą w kwocie 100 zł pobiera się od wniosku o zmianę wyroku orzekającego rozwód lub separację w części dotyczącej władzy rodzicielskiej. Oczywiste jest, że sprawa o zmianę wyroku orzekającego rozwód lub separację w części dotyczącej władzy rodzicielskiej jest sprawą, w której sąd może i powinien wszcząć z urzędu postępowanie, o ile zajdą ku temu podstawy. Dlaczego zatem racjonalny ustawodawca nałożył obowiązek uiszczenia opłaty od takiego wniosku? Odpowiedź może być tylko jedna: od wniosku w przedmiocie władzy rodzicielskiej należy się w każdym przypadku opłata sądowa, a w razie jej nieuiszczenia należy zwrócić wniosek. Wielokrotnie bowiem mamy do czynienia z wnioskami, które nie są zasadne, a wynikają generalnie (oczywiście w dużym uproszczeniu) z chęci dokuczenia drugiej stronie lub zostały złożone pochopnie. Nie zwalnia to oczywiście sądu z obowiązku zweryfikowania informacji zawartych we wniosku, pomimo podjęcia decyzji o jego zwrocie z powodu nieuiszczenia opłaty. Istotne jest w tym miejscu podkreślenie, że weryfikacja takich informacji często dowodzi braku podstaw do wszczęcia z urzędu postępowania, właśnie z przyczyn wyżej przytoczonych.

[/hidepost]