Pozycja procesowa referendarza sądowego – de lege lata i de lege ferenda
[hidepost]
Kompetencje referendarza sądowego de lege lata i de lege ferenda
Pozycja procesowa referendarza sądowego jest powiązana z przyznanymi mu kompetencjami do wykonywania zadań z zakresu ochrony prawa oraz nadzorem nad jego działalnością jurysdykcyjną.
Uprawnienia referendarza sądowego – od momentu wprowadzenia go do systemu sądownictwa powszechnego – stopniowo ewoluowały. O ile na początku otrzymał on niewielki zakres zadań jedynie w postępowaniu wieczystoksięgowym oraz rejestrowym, to obecnie wykonuje szereg czynności w procesie, w postępowaniu nieprocesowym (również uregulowanym poza Kodeksem postępowania cywilnego), egzekucyjnym, a nawet międzynarodowym. Analizując poszczególne uprawnienia referendarza można zauważyć, że normy kompetencyjne nie są w pełni doprecyzowane, co zmusza do interpretacji poszczególnych przepisów z odwołaniem się do poglądów doktryny i judykatury.
Obecne kompetencje referendarza można podzielić na kilka grup23, przy czym ich analiza zmusza do formułowania wniosków de lege ferenda, które po pierwsze mają na celu doprecyzowanie poszczególnych przepisów oraz wprowadzenie zmian jedynie o charakterze techniczno-legislacyjnym, a po drugie zasugerowanie nowych uprawnień, które mógłby wykonywać referendarz sądowy w postępowaniu cywilnym odciążając w tym zakresie sędziów.
1. Wydawanie rozstrzygnięć merytorycznych w postępowaniach odrębnych
Pierwsza grupa to wydawanie rozstrzygnięć merytorycznych w postępowaniach odrębnych:
1) wydawanie nakazów zapłaty w postępowaniu upominawczym (art. 3531 § 2 KPC);
2) wydawanie nakazów zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 3531 § 2 KPC);
3) wydawanie nakazów zapłaty w europejskim postępowaniu nakazowym (art. 50516 § 2 KPC).
Poza tym w postępowaniu upominawczym oraz europejskim postępowaniu nakazowym referendarz sądowy może wydawać wszelkiego rodzaju zarządzenia, np. weryfikacja formalna i fiskalna pism procesowych (art. 4971 § 3 oraz art. 50516 § 3 KPC). Jedynie w elektronicznym postępowaniu upominawczym może wykonywać wszystkie czynności (art. 50530 § 1 KPC). Wynika z tego, że referendarz sądowy w postępowaniu upominawczym oraz w europejskim postępowaniu nakazowym może wydawać jedynie nakazy zapłaty oraz wszelkiego rodzaju zarządzenia, nie może natomiast wydawać postanowień jak np. postanowienie o przekazaniu sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu, zawieszenie postępowania lub jego podjęcie, odmowa podjęcia zawieszonego postępowania, odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia, a także rektyfikacja orzeczeń (w praktyce referendarze wykonują te czynności), pomimo że według art. 39822 § 1 KPC na takie orzeczenia przysługuje skarga, co może sugerować możliwość wydawania tego rodzaju orzeczeń.
Aby zlikwidować zróżnicowanie zakresu kompetencji referendarzy sądowych w obu postępowaniach upominawczych (tj. „tradycyjnym” i elektronicznym) od 8.9.2016 r.24 referendarze sądowi będą wykonywali wszystkie czynności w postępowaniu upominawczym (art. 4971 § 3 KPC) analogicznie jak ma to miejsce w EPU. Konsekwencją tej zmiany jest uchylenie przepisu art. 3531 § 2 KPC. Wskazana zmiana nie obejmie jednak europejskiego postępowania nakazowego pozostawiając referendarzowi jedynie możliwość wydawania nakazów zapłaty oraz zarządzeń.
Wydaje się, że skoro powierzono referendarzom sądowym możliwość orzekania w postaci tak ważnego aktu, jakim jest nakaz zapłaty (co stanowi wymierzanie sprawiedliwości, a nie jest czynnością z zakresu ochrony prawnej25), ustawodawca mógłby rozszerzyć zakres jego kompetencji również w europejskim postępowaniu nakazowym o możliwość wydawania choćby niektórych postanowień (np. przekazanie sprawy do sądu właściwego, rektyfikacja własnych orzeczeń), aby nie powodować dychotomii wydawanych orzeczeń w danej sprawie naprzemiennie przez referendarza i sąd.
[/hidepost]