Pozycja procesowa referendarza sądowego – de lege lata i de lege ferenda

(inne teksty tego autora)

[hidepost]

2. Prowadzenie w całości niektórych postępowań nieprocesowych zawartych w KPC oraz w akcie prawnym uregulowanym poza strukturą KPC

Do drugiej grupy należy prowadzenie w całości niektórych postępowań nieprocesowych zawartych w KPC oraz w akcie prawnym uregulowanym poza strukturą KPC.

1. Wykonywanie czynności w postępowaniu wieczystoksięgowym (art. 509¹ § 1 KPC²⁶ oraz art. 23 KWHU), a także postępowanie o założenie księgi wieczystej, o złożenie przedmiotu do zbioru dokumentów, prowadzenie postępowania dowodowego, sporządzanie uzasadnień orzeczeń, rektyfikacja orzeczeń, a także wydawanie wszelkich zarządzeń i zawiadomień.

Skoro czynności sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym mogą wykonywać referendarze sądowi (art. 23 KWHU), oznacza to, że referendarz może wymierzyć grzywnę opieszałemu właścicielowi zgodnie z treścią art. 36 ust. 4 KWHU. W związku z tym należy zapewnić nadzór judykacyjny nad takim postanowieniem poprzez możliwość wniesienia skargi na orzeczenie referendarza sądowego (propozycja zmiany art. 36 ust. 5 KWHU).

2. Wykonywanie czynności w postępowaniu rejestrowym z wyłączeniem prowadzenia rozprawy (art. 509¹ § 2 KPC). Zgodnie zaś z art. 694¹ § 1 i 2 KPC, przepisy zawarte w dziale VI Postępowanie rejestrowe stosuje się do postępowania w sprawach o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym (sprawach rejestrowych) oraz odpowiednio do innych postępowań rejestrowych prowadzonych przez sądy, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.

Do niedawna pojawiały się rozbieżności co do zakresu pojęcia „postępowanie rejestrowe” zawarte w art. 509¹ § 2 i art. 694¹ § 1 i 2 KPC, generujące wątpliwości co do zakresu kompetencji referendarzy sądowych w sprawach należących do właściwości sądów rejestrowych. Do kompetencji sądu rejestrowego nie należą bowiem tylko postępowania rejestrowe, a więc takie, których przedmiotem jest wpis do Krajowego Rejestru Sądowego lub do innego rejestru prowadzonego przez ten sąd, lecz także postępowania o charakterze nadzorczym i pomocniczym, jeżeli przepis szczególny tak stanowi (tzw. kompetencje pomocnicze i nadzorcze), takie jak: nakładanie grzywny w trybie art. 24 ustawy z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym²⁷, a w sytuacji opisanej w art. 311 KSH, kiedy wydanie postanowienia zarządzającego wpis spółki akcyjnej do rejestru musi być poprzedzone dokonaniem określonych czynności przez sąd rejestrowy, wydanie postanowienia o wyznaczeniu biegłego rewidenta w oparciu o art. 312 § 2 KSH i określenie wynagrodzenia za pracę biegłego rewidenta oraz zatwierdzenie rachunku jego wydatków na podstawie art. 312 § 6 KSH²⁸.

W celu wyeliminowania powyższych rozbieżności interpretacyjnych konieczne było dokonanie zmiany brzmienia art. 509¹ § 2 KPC w sposób, który nie pozostawi żadnych wątpliwości co do zakresu kompetencji referendarzy sądowych. Zważywszy na wciąż rosnący zakres spraw przekazywanych do kompetencji sądu rejestrowego oraz powierzanych referendarzom sądowym należy przyjąć, że w postępowaniach należących do właściwości sądów rejonowych prowadzących rejestry sądowe referendarze sądowi mogą wykonywać wszystkie czynności, z wyłączeniem prowadzenia rozprawy, co odpowiadało będzie też przyjętej przez sądy rejonowe prowadzące rejestry sądowe od początku obowiązywania przepisów Działu VI Księgi drugiej KPC celowościowej wykładni przepisów art. 509¹ § 2 i art. 694¹ § 1 i 2 KPC²⁹. Treść art. 509¹ § 2 KPC otrzymała brzmienie: „Czynności w postępowaniach należących do właściwości sądów rejonowych prowadzących rejestry sądowe może wykonywać referendarz sądowy, z wyłączeniem prowadzenia rozprawy”.

3. Zgodnie z art. 509¹ § 3 KPC, referendarz sądowy uzyskał uprawnienie do dokonywania wszelkich czynności w postępowaniu spadkowym, z wyjątkiem:

• prowadzenia rozprawy, a więc w sprawach: o stwierdzenie nabycia spadku, w przedmiocie działu spadku, o wyjawienie przedmiotów spadkowych, oraz w sprawach o zatwierdzenie uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku;
• zabezpieczenia spadku oraz
• przesłuchania świadków testamentu ustnego.

Nietrudno więc wskazać, jakie czynności referendarz może wykonywać z zakresu postępowania spadkowego w postępowaniu nieprocesowym, a będą to:

• wydanie postanowienia o sporządzeniu spisu inwentarza (na wniosek, jak i z urzędu);
• przyjęcie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, które jak wiadomo można złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym; w postępowaniu dotyczącym przyjęcia lub odrzucenia spadku sąd nie wydaje żadnego postanowienia co do istoty sprawy ani innego orzeczenia kończącego postępowanie; sprawa jest zakończona z chwilą dokonania czynności;
• otwarcie i ogłoszenie testamentu;
• wydanie zaświadczenia wykonawcy testamentu;
• ustanowienie kuratora spadku w celu zarządu spadku nieobjętego, a także
• zwolnienie z obowiązków wykonawcy testamentu.

[/hidepost]