Pozycja procesowa referendarza sądowego – de lege lata i de lege ferenda

dr Aneta M. Arkuszewska

[hidepost]
4. Ustawą z 10.7.2015 r. poszerzono zakres uprawnień referendarzy sądowych o możliwość wykonywania czynności w sprawach depozytowych z wyłączeniem spraw o stwierdzenie likwidacji niepodjętego depozytu (dodany § 4 w art. 509¹ KPC). Oznacza to, że referendarz sądowy będzie mógł wykonywać wszystkie czynności w sprawach o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego oraz o zwrot depozytu sądowego składającemu i wydanie przedmiotu z depozytu uprawnionemu (art. 692–693¹⁷ KPC).

5. ZmKomOfPrzU rozszerzono zakres uprawnień referendarzy sądowych o możliwość wykonywania czynności w sprawach o przyznanie kompensaty ofiarom niektórych przestępstw.

Kompensatę przyznaje się na wniosek osoby uprawnionej, który należy złożyć w sądzie rejonowym, w którego okręgu mieszka osoba uprawniona (ustawa przewiduje też możliwość rozpoznania wniosku w sytuacji, gdy nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa). Ustawodawca w art. 8 ust. 1 zd. 3 ustawy z 7.7.2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych czynów zabronionych³⁰ określił, że czynności w sprawach o przyznanie kompensaty mogą wykonywać referendarze sądowi. Oznacza to wykonywanie wszystkich czynności w tym postępowaniu począwszy od wpłynięcia wniosku do sądu i sprawdzenia go przez referendarza pod względem ewentualnych braków formalnych, aż do wydania orzeczenia pozytywnego lub negatywnego. Ustawodawca uznał, że „postępowanie o przyznanie kompensaty ma zasadniczo charakter niesporny. Materiał dowodowy bazuje na dokumentach przedstawionych przez wnioskodawcę. Z uwagi na to zbędne wydaje się kierowanie spraw o przyznanie kompensaty na posiedzenia jawne. Dowód z przesłuchania wnioskodawcy ma zasadniczo marginalne znaczenie, a ponadto może być zastąpiony oświadczeniem złożonym na piśmie”³¹. Warto jedynie wspomnieć, że wskazana ustawa oraz inne powiązane z nią akty prawne ulegną zmianie na skutek nowelizacji z 5.8.2015 r. o zmianie ustawy o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych³². Zmiany te jednak nie obejmują kompetencji referendarza sądowego, stąd też zostaną pominięte.

3. Orzekanie w przedmiocie kosztów postępowania, ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika oraz kuratora dla strony, której miejsce pobytu nie jest znane

Trzecia grupa to orzekanie w przedmiocie kosztów postępowania (w tym zwolnienie od kosztów sądowych), ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika oraz kuratora dla strony, której miejsce pobytu nie jest znane.

1. Zgodnie z KSCU, referendarz sądowy może:

a) dokonywać zwrotu opłat i zaliczek na wydatki – dotyczy to zwrotu opłaty, która stanowi różnicę pomiędzy opłatą pobraną a należną (art. 80 w zw. z art. 82 KSCU), a także zwrotu należności z tytułu wydatków stanowiących różnicę pomiędzy kosztami pobranymi od strony, a kosztami należnymi (art. 84 KSCU). Pomimo, że ustawa stanowi o „zwrocie opłaty”, to brak jest powodów, dla których referendarz byłby uprawniony tylko do wydania pozytywnego zarządzenia co do wniosku strony w przedmiocie zwrotu opłaty. Należy przyjąć, że referendarz może zarządzeniem oddalić wniosek strony o zwrot opłaty³³;

b) przyznawać należności świadkom, biegłym, tłumaczom i stronom – art. 93 ust. 1 KSCU;

c) dokonywać czynności w sprawie odraczania i rozkładania na raty należności sądowych – art. 125 zd. 2 KSCU;

d) dokonywać czynności w zakresie zwalniania od kosztów sądowych, przewidziane w ustawie – art. 118 KSCU, a obejmujące w szczególności:

zwolnienie od kosztów sądowych osób fizycznych, prawnych i jednostek organizacyjnych niebędących osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną (art. 103 KSCU) oraz organizacjom społecznym, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej w ich własnych sprawach prowadzonych w związku z działalnością społeczną, naukową, oświatową, kulturalną, sportową, dobroczynną, samopomocową, w zakresie ochrony konsumenta, ochrony środowiska i opieki społecznej (art. 104 ust. 2 KSCU);
wezwanie strony będącej osobą fizyczną do złożenia oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania;
oddalenie lub odrzucenie wniosku o zwolnienie (art. 107 KSCU);
skazania na grzywnę strony, która chcąc uzyskać zwolnienie od kosztów sądowych świadomie podała nieprawdziwe dane o swojej sytuacji (art. 111 KSCU);
odebranie przyrzeczenia od osoby ubiegającej się o takie zwolnienie;
może zarządzić stosowne dochodzenie, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń strony przeciwnej istnieje wątpliwość co do rzeczywistego stanu majątkowego strony domagającej się zwolnienia lub z niego korzystającej (art. 102 ust. 3 KSCU);
dokonać cofnięcia zwolnienia (art. 110 KSCU);
zarządzić zwrot wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych (art. 102 ust. 2 i 4 KSCU i art. 130 § 1 KPC).

Natomiast KPC wskazuje, że referendarz sądowy dokonuje szczegółowego wyliczenia kosztów obciążających stronę w sytuacji, gdy sąd orzekł o zasadzie ich ponoszenia w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie – art. 108 § 1 KPC.
[/hidepost]