Pozycja procesowa referendarza sądowego – de lege lata i de lege ferenda

dr Aneta M. Arkuszewska

[hidepost]
2. Zgodnie z art. 123 § 2 KPC, postanowienie o ustanowieniu albo odmowie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego może wydać także referendarz sądowy. Oznacza to, że referendarz sądowy jest umocowany jedynie do wydania tych dwóch rodzajów postanowień bez możliwości, analogicznie jak przy zwolnieniu od kosztów sądowych, orzekania w zakresie:

zarządzenia stosowego dochodzenia, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczenia strony przeciwnej powziął wątpliwość co do rzeczywistego stanu majątkowego strony domagającej się ustanowienia lub zastępowanej przez ustanowionego adwokata lub radcę prawnego;
cofnięcia (odwołania) ustanowienia pełnomocnika;
zwolnienia adwokata lub radcy prawnego z obowiązku zastępowania strony;
zwrócenia się do właściwej OIRP lub ORA o wyznaczenie pełnomocnika z innej miejscowości;
obciążenia strony obowiązkiem uiszczenia wynagrodzenia pełnomocnika w części, w jakiej nastąpiła zmiana w stosunkach finansowych strony;
skazania na grzywnę strony, która uzyskała ustanowienie pełnomocnika na podstawie podania świadomie nieprawdziwych okoliczności.

Ewidentnie rodzi się postulat de lege ferenda, aby te uprawnienia przyznać referendarzom sądowym, co sygnalizowało już Ogólnopolskie Stowarzyszenie Referendarzy Sądowych w swoim projekcie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych³⁴, proponując następujące brzmienie art. 123 § 2: „Czynności w przedmiocie ustanowienia pełnomocnika, przewidziane w ustawie, może wykonywać referendarz sądowy”.

3. Referendarz sądowy wykonuje czynności związane z ustanowieniem kuratora dla strony, której miejsce pobytu nie jest znane (art. 144 § 4 KPC). Oznacza to, że referendarz sądowy może:

przeprowadzić stosowne dochodzenie w celu ustalenia miejsca zamieszkania lub pobytu pozwanego w sprawach o roszczenia alimentacyjne, jak również w sprawach o ustalenie ojcostwa i związane z tym roszczenia (art. 144 § 1 KPC);
zarządzić ogłoszenie publiczne w budynku sądowym lub lokalu wójta (burmistrza, prezydenta miasta) faktu ustanowienia kuratora, a w sprawach większej wagi dokonywać ogłoszenia w prasie (art. 144 § 2);
ustanowić kuratora dla organizacji, które nie mają organów albo których organy są nie znane z miejsca pobytu (art. 146 w zw. z art. 144 KPC). Referendarz sądowy nie może jednak zarządzić doręczenia pisma w sposób właściwy w sytuacji, gdy żądanie ustanowienia kuratora lub wywieszenie pisma było nieuzasadnione, a także znieść na wniosek strony zainteresowanej postępowanie przeprowadzone z udziałem kuratora lub po wywieszeniu pisma w budynku sądowym (art. 147 KPC).

Wydaje się więc, że należałoby umożliwić referendarzowi wydawanie zarządzenia doręczenia pisma w sposób właściwy i odciążyć w tym zakresie sędziów.

4. Czynności weryfikacyjne dotyczące warunków formalnych i fiskalnych pism procesowych

Czwartą grupę stanowią czynności weryfikacyjne dotyczące warunków formalnych i fiskalnych pism procesowych.

Zgodnie z jeszcze obecnym brzemieniem art. 130⁵ KPC, zarządzenia o których mowa w art. 130–130⁴, może wydawać referendarz sądowy. Są to głównie:

zarządzenie o wezwaniu do uzupełnienia braku formalnego lub fiskalnego pisma procesowego (art. 130 § 1 i 130¹ § 1¹);
zarządzenie o wezwaniu do uzupełnienia braku formalnego lub fiskalnego pisma procesowego wraz z wyznaczeniem terminu dla osoby zamieszkałej lub mającej siedzibę za granicą (art. 130 § 1¹);
zwrot pisma procesowego na skutek nieuzupełnienia braku formalnego lub fiskalnego (art. 130 § 2 i art. 130¹ § 2 zd. 1 KPC);
zwrot pisma wniesionego przez profesjonalnego pełnomocnika, które nie zostało należycie opłacone (art. 130² § 1 KPC);
wezwanie do uiszczenia należnej opłaty, gdy obowiązek jej uiszczenia lub uzupełnienia powstał na skutek rozszerzenia lub innej zmiany żądania (art. 130³ KPC);
wezwanie strony do zapłaty zaliczki oznaczonej przez sąd zgodnie z art. 130⁴ § 1 KPC oraz jej uzupełnienie (art. 130⁴ § 2 i 3 KPC).

W praktyce istniały rozbieżności w zakresie wydawania orzeczeń przez referendarza sądowego objętych treścią art. 130⁴ § 1 KPC, tj. oznaczenie wysokości zaliczki na wydatki.

Przyjmuje się, że skoro zapadają one w formie postanowień, nie może wydawać ich referendarz sądowy, szczególnie że dość często wydawane są one na rozprawie³⁵.

Stąd też celowe wydawało się wprowadzenie zmiany do treści art. 130⁵ KPC poprzez określenie, że wskazane w art. 130–130⁴ KPC czynności (a nie jak obecnie zarządzenia) może wykonywać także referendarz sądowy³⁶.
[/hidepost]