Pozycja procesowa referendarza sądowego – de lege lata i de lege ferenda

(inne teksty tego autora)

[hidepost]
Ustawa z 10.7.2015 r. nowelizuje treść art. 130⁵ KPC (jednak nieco odmiennie niż sugerowało to OSRS) poprzez wskazanie, że „W przypadkach, o których mowa w art. 125 oraz art. 130–130⁴, czynności przewodniczącego może wykonywać referendarz sądowy”. Przedmiotowa zmiana dodaje uprawnienia referendarzowi sądowemu w zakresie czynności wskazanych w art. 125 KPC i to tylko analogiczne dla czynności przewodniczącego. Oznacza to, że referendarz sądowy będzie mógł zawiadamiać wnoszącego pismo o bezskuteczności czynności w sytuacji niewniesienia pisma za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, jeżeli taki obowiązek wynika z przepisu szczególnego lub dokonano wyboru wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (art. 125 § 2¹ i 2² KPC). Nie będzie mógł natomiast orzekać w przedmiocie przywrócenia terminu do wniesienia pisma, jeżeli z przyczyn technicznych leżących po stronie sądu nie jest możliwe wniesienie pisma za pośrednictwem systemu teleinformatycznego w wymaganym terminie (art. 125 § 2³ KPC), gdyż czynności te nie należą do kompetencji przewodniczącego, a wyłącznie do sądu.

5. Czynności w zakresie przeprowadzania pomocy prawnej o charakterze krajowym i międzynarodowym

Piąta grupa to czynności w zakresie przeprowadzania pomocy prawnej o charakterze krajowym, jak i międzynarodowym.

Referendarz sądowy może brać udział w czynnościach dokonywanych przez sąd orzekający przeprowadzający dowód przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających dokonanie tej czynności na odległość (art. 235 § 2 KPC). Dowód w takiej sytuacji przeprowadza sąd orzekający, a referendarz sądowy bierze tylko udział w czynnościach dokonywanych przez ten sąd. Przedmiotowy przepis ulegnie zmianie ustawą z 10.7.2015 r. poprzez wyeliminowanie podmiotów, w obecności których przeprowadza się taki dowód, tj. sąd wezwany lub referendarz sądowy. W doktrynie³⁷ poddawano w wątpliwość wykonywanie tych czynności przez referendarza sądowego, gdyż nie ma on uprawnień do wykonywania czynności z zakresu tzw. policji sesyjnej (art. 48, 49 PrUSP), a przy takim ukształtowaniu jego kompetencji instrumenty te mogą okazać się konieczne do zastosowania przez ten organ. Przy czym warto zauważyć, że referendarze sądowi nie mogą stosować środków przymusu (zob. art. 759 § 1¹ pkt 1 KPC w nowym brzmieniu od 8.9.2016 r.).

Zgodnie z treścią art. 1130 § 2 KPC, referendarz w zakresie międzynarodowej pomocy prawnej może wykonywać wszystkie czynności (z wyjątkiem przeprowadzania dowodów) oraz przygotowywać i przyjmować wnioski o doręczanie pism sądowych, a także pozasądowych³⁸.

6. Prowadzenie spotkania informacyjnego dotyczącego polubownych metod rozwiązywania sporów

ZmPolMetRozSpU wprowadza nowe rozwiązanie w Kodeksie postępowania cywilnego poprzez nakazanie stronom stawiennictwa na spotkaniu informacyjnym. Zgodnie z art. 183⁸ § 4 KPC, przewodniczący może wezwać strony do udziału w spotkaniu informacyjnym dotyczącym polubownych metod rozwiązywania sporów, w szczególności mediacji. Spotkanie może prowadzić sędzia, referendarz sądowy, urzędnik sądowy, asystent sędziego lub stały mediator. Wydaje się, że wzywanie stron na takie spotkanie w sytuacji, gdy nieraz mieszkają w znacznej odległości od siedziby sądu tylko po to, aby wysłuchały informacji na temat metod polubownego rozwiązania swojego konfliktu, jest nieracjonalne. Spotkania takie jeśli już, powinny służyć nakłanianiu stron do mediacji, a nie jedynie udzielaniu informacji o niej. Poza tym tak szeroki katalog osób uprawnionych do prowadzenia wskazanego spotkania jest dyskusyjny. Spotkania takie mogą okazać się elementem przewlekania postępowania (dodatkowo sankcjonowane kosztami – art. 183³ § 6 KPC), gdy w rzeczywistości wymienione podmioty ograniczą się jedynie do wygłoszenia wcześniej przygotowanej formułki na temat metod polubownego rozwiązania sporu, gdyż nie posiadają odpowiednich narzędzi i wiedzy, aby przekonać strony to pokojowego zakończenia konfliktu. W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazuje się³⁹, że osoby te zostaną odpowiednio przeszkolone, co jednak spowoduje obciążenie budżetu sądownictwa, ale i przesunięcie personalne w sytuacji toczących się już spraw (szczególnie już obciążonych nowymi kompetencjami referendarzy sądowych), gdy w rzeczywistości spotkania takie mogliby prowadzić wyłącznie dobrze już przygotowani stali mediatorzy, którzy są w stanie zapewnić wysoki poziom prowadzonych spotkań i rzetelność przekazywanych informacji.

7. Czynności związane ze stwierdzeniem prawomocności, czynności wykonywane w postępowaniu klauzulowym oraz egzekucyjnym

Ostatnią grupę stanowią czynności związane ze stwierdzaniem prawomocności, czynności wykonywane w postępowaniu klauzulowym oraz egzekucyjnym.

1. Zgodnie z art. 364 § 2 KPC, postanowienia w sprawie, o której mowa w § 1, a więc dotyczące wniosku o stwierdzenie prawomocności orzeczenia, może wydać referendarz sądowy. Chodzi tu o każde postanowienie w przedmiocie stwierdzenia prawomocności⁴⁰, a więc zarówno o charakterze pozytywnym, jak i negatywnym, tj. oddalające wniosek lub go odrzucające.

2. Ustawą z 10.7.2015 r. referendarz sądowy uzyskał szerszy zakres uprawnień w przedmiocie nadawania klauzuli wykonalności, gdyż będzie mógł wykonywać wszystkie czynności w sprawach o nadanie klauzuli wykonalności tytułom egzekucyjnym wymienionym w art. 777 § 1 KPC, co oznacza, że otrzymał kompetencje do nadawania również tzw. klauzul konstytutywnych, czyli na rzecz lub przeciwko innej osobie niż osoba uprawniona lub obowiązana według treści tytułu egzekucyjnego (art. 781 § 1¹ KPC). Referendarz sądowy może również nadać klauzulę wykonalności nakazowi zapłaty wydanemu w EPU niezwłocznie po uprawomocnieniu się (art. 782 § 2 KPC), a także klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wydanemu w postępowaniu, które zostało lub mogło być wszczęte z urzędu oraz innemu tytułowi ­egzekucyjnemu w części, w jakiej obejmuje grzywnę lub karę pieniężną orzeczoną w postępowaniu cywilnym lub koszty sądowe w sprawach cywilnych przysługujące Skarbowi Państwa (art. 782 § 1 KPC).

3. W postępowaniu egzekucyjnym referendarz sądowy wydaje również postanowienia: stwierdzające wykonalność ENZ (art. 795⁶ § 2 KPC), a także zaświadczenia dotyczące orzeczenia wydanego w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń (art. 795⁸ § 2 KPC), a od 10.1.2015 r. w formie postanowienia:

1)  zaświadczenie na potrzeby uznania lub wykonania orzeczenia, ugody lub innego tytułu w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej określone w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych⁴¹ (art. 795¹⁰ § 4 KPC);

2)  wyciąg na potrzeby uznania lub wykonania orzeczenia, ugody lub innego tytułu w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej określone w rozporządzeniu Rady (WE) nr 4/2009 z 18.12.2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych⁴² (art. 795¹² § 4 KPC).

Należy przyjąć w sytuacji wydania postanowienia na podstawie art. 795⁶ KPC oraz zaświadczenia wynikającego z art. 795⁸ KPC, że referendarz może wydać postanowienie o charakterze negatywnym skoro ustawodawca stwierdza, iż „postanowienie może wydać referendarz sądowy”, a nie „postanowienie określone w § 1 może wydać referendarz sądowy”.

Ustawą z 10.7.2015 r. wprowadzono ogólne upoważnienie dla referendarzy sądowych do dokonywania w postępowaniu egzekucyjnym czynności, które są zastrzeżone dla sądu, jednak z pewnymi wyjątkami (art. 759 § 1¹ KPC).
[/hidepost]