Pozycja procesowa referendarza sądowego – de lege lata i de lege ferenda
[hidepost]
Dalsze postulaty de lege ferenda
Omawiając obecne kompetencje referendarza sądowego zasygnalizowano już pewne postulaty de lege ferenda. W tym miejscu należy tylko wskazać, że zanim poszerzy się zakres uprawnień referendarza, w pierwszej kolejności istnieje potrzeba doprecyzowania poszczególnych przepisów oraz wprowadzenia zmian o charakterze techniczno-legislacyjnym, aby regulacje te były w pełni kompletne i spójne. Takiego doprecyzowania wymaga:
1) zagadnienie wyłączenia referendarza sądowego poprzez unormowanie, że „Przepisy o wyłączeniu sędziego stosuje się odpowiednio do wyłączenia referendarza sądowego”. Takie ujęcie oznaczałoby, że wszystkie przepisy dotyczące wyłączenia sędziego (art. 379 pkt 4, art. 394 § 1 pkt 10, art. 401 pkt 1 KPC) stosowałoby się do referendarza sądowego47; korekty wymaga również treść art. 22 pkt 1 KSCU;
2) kwestia rektyfikacji protokołu posiedzenia przez referendarza sądowego, a także zagadnienie kontroli wydawanych przez niego w tym zakresie zarządzeń (art. 160 § 1 KPC)48;
3) uregulowanie dokonywania rektyfikacji przez referendarza sądowego własnych orzeczeń, a także odmowa uzasadnienia swojego orzeczenia i jego doręczenia;
4) wyraźnej regulacji wzorem art. 18 KPC, że w sytuacji, gdy przy wykonywaniu czynności przez referendarza sądowego powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości może on przekazać sprawę do rozpoznania sędziemu;
5) dookreślenia, że w sytuacji gdy na orzeczenie referendarza sądowego nie przysługuje skarga stosuje się art. 380 KPC.
Zupełnie nowym uprawnieniem dla referendarzy sądowych może być przyznanie im możliwości przeprowadzania postępowania pojednawczego wraz z możliwością spisania ugody, która analogicznie jak przy ugodzie zawartej przed mediatorem byłaby zatwierdzana przez sąd.
Poszerzanie uprawnień referendarza sądowego, który w większym zakresie niż obecnie będzie orzekał na posiedzeniu jawnym, wskazuje na potrzebę wprowadzenia stroju urzędowego dla referendarza sądowego, tj. togę, np. z żółtym lub pomarańczowym żabotem i lamówkami w celu zachowania powagi sądownictwa.
Postulaty Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Referendarzy Sądowych
Nowe uprawnienia, które mógłby wykonywać referendarz sądowy, są obiektem licznych postulatów OSRS, np. stwierdzanie zgonu, przyjęcie oświadczenia o uznaniu ojcostwa, odebranie przyrzeczenia od opiekuna, ustanowienie kuratora dla podmiotów, które same nie mogą wykonywać swych praw, postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt, umorzenie utraconego dokumentu. Są to sprawy, w których nie ma elementu rozpoznawania sporu o prawo, stąd też nie stanowią wymierzania sprawiedliwości, a polegają jedynie na uregulowaniu pewnych stanów faktycznych lub prawnych w celu ochrony przed ewentualnymi naruszeniami.
Niektóre postulaty OSRS mogą być jednak kontrowersyjne z punktu widzenia uznania ich za akty z zakresu sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Chodzi tu o takie postępowania jak: zobowiązanie alkoholika do leczenia w zakładzie odwykowym, uznanie za zmarłego, a także orzekanie w postępowaniu zabezpieczającym (wydanie postanowienia o udzieleniu lub odmowie udzielenia zabezpieczenia oraz postanowienia w przedmiocie uchylenia lub ograniczenia zabezpieczenia) lub przyznanie możliwości odrzucenia pozwu w procesie – „Do czasu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu, postanowienie może wydać referendarz sądowy” – projekt dodania § 4 do art. 199 KPC. Najbardziej kontrowersyjna jest możliwość odrzucenia pozwu przez referendarza sądowego z powodu niedopuszczalności drogi sądowej. Jak to wyjaśnił SN w postanowieniu z 21.5.2002 r.49, sąd odrzucając pozew z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, nie może poprzestać na stwierdzeniu, że sprawa przedstawiona do rozstrzygnięcia nie jest sprawą cywilną, lecz powinien w uzasadnieniu postanowienia wskazać sąd, do którego właściwości rozpoznanie tej sprawy zostało ustawowo zastrzeżone. Powinność ta wynika z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP gwarantującego prawo do sądu oraz art. 177 Konstytucji RP, w którym ustanowiono domniemanie właściwości sądu powszechnego we wszystkich sprawach przedstawionych do rozpoznania, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych do właściwości innych sądów. Wskazuje to ewidentnie, że w takiej sytuacji potrzebna jest autorytatywna, nawet jeśli jest formalna, wypowiedź bezstronnego i niezawisłego sądu, aby nie narazić się na zarzut pozbawienia uczestnika prawa do sądu, dokonane przez organ – referendarza sądowego – pozbawionego należytych gwarancji konstytucyjnych.
The procedural position of a court referendary – de lege lata and de lege ferenda
The article outlines the competences of a court referendary under the present legal regulations broken down by seven key areas, namely: passing verdicts in separate proceedings; conducting certain non-litigious proceedings provided for in the Code of Civil Procedure and in a legal act outside of the Code of Civil Procedure structure; making decisions concerning the costs of proceedings, appointment of a professional counsel and representative for a party whose whereabouts are unknown; verification of fulfilment of formal and fiscal conditions for pleadings; performance of acts with respect to domestic and cross-border legal assistance; conducting an information meetings concerning amicable methods for dispute resolution; performance of acts relating to declaration of validity, as well as in enforcement-warrant and enforcement proceedings. Some de lege ferenda conclusions have been formulated indicating the need to make certain provisions more precise and introduce technical legislative modifications, and also new empowerments have been suggested for court referendaries in civil proceedings which would relieve judges form some of their duties.
[/hidepost]