Pozycja procesowa referendarza sądowego w świetle regulacji elektronicznego postępowania upominawczego
[hidepost]
Jeżeli przyjmiemy, że wynikająca z Konstytucji RP wyłączność sądów do sprawowania wymiaru sprawiedliwości rzeczywiście oznacza dopuszczalność współistnienia sądów oraz pozasądowych organów orzekających, pod warunkiem stworzenia sądom możliwości ostatecznego rozstrzygania każdej sprawy, której przedmiotem jest spór o prawo, jeżeli choćby jedną ze stron tego sporu jest jednostka, to konstytucyjność uprawnienia do wydania nakazu zapłaty wydaje się być zachowana. Można bowiem wówczas argumentować, że przysługujące referendarzom uprawnienie do wydania nakazu zapłaty nie narusza konstytucyjnej zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości, ponieważ sądom zagwarantowano możliwość kontroli prawidłowości i zasadności nakazu zapłaty wydanego przez referendarza. Należy bowiem pamiętać, że nakaz zapłaty jest orzeczeniem warunkowym, którego zaskarżenie nie powoduje rozpoznania sprawy przez sąd II instancji. Nakaz zapłaty jest pewną propozycją rozstrzygnięcia17 skierowaną do pozwanego, sformułowaną na podstawie twierdzeń powoda, które wydają się uzasadnione. Z nakazu zapłaty pozwany dowiaduje się, że może w określonym terminie zapłacić powodowi kwotę wskazaną w nakazie lub też wnieść sprzeciw do sądu. W razie prawidłowego wniesienia sprzeciwu nakaz zapłaty traci moc, a sprawa, co do zasady, trafia do sądu, który rozpoznaje ją jako sąd I instancji.
Stanowisko uznające, że z perspektywy konstytucyjnej istotne jest, aby ostateczne i wiążące rozstrzygnięcie sprawy należało do sądu sprawującego wymiar sprawiedliwości może jednak budzić wątpliwości choćby w sytuacji, w której z przyczyn niezależnych pozwany faktycznie nie zdoła przekazać sprawy rozstrzygniętej przez referendarza sądowego do rozstrzygnięcia właściwego, niezawisłego i bezstronnego sądu, czy też w przypadkach, w których dalsza droga sądowa dla strony niezadowolonej z rozstrzygnięcia referendarza sądowego zostanie zamknięta z powodów formalnych18. Cóż bowiem z tego, że strona posiada proceduralną możliwość skierowania sprawy do właściwego sądu, skoro z różnych przyczyn może ona zostać pozbawiona faktycznego prawa do sądu w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.
Niezależnie od powyższych wątpliwości powstających w związku z konstytucyjnością powierzenia referendarzom sądowym uprawnienia do wydania nakazu zapłaty należy stwierdzić, że nawet akceptacja stanowiska uznającego, iż nie dochodzi do naruszenia konstytucyjnej zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości nie zmienia tego, że wydanie przez referendarza takiego orzeczenia mieści się w pojęciu sprawowania wymiaru sprawiedliwości. To z kolei prowadzi do wniosku, że powierzenie referendarzom uprawnienia do wydania nakazu zapłaty z pewnością pozostaje w sprzeczności z treścią art. 2 § 1 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych19, który przewiduje powierzanie referendarzom sądowym jedynie zadań z zakresu ochrony prawnej, z wyjątkiem sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Nie można bowiem przychylić się do argumentacji sugerującej, że wydając nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym referendarz sądowy pełni raczej funkcję organu ochrony prawnej, a to z uwagi na uproszczony charakter tego postępowania, w którym dochodzone roszczenia (w większości przypadków roszczenia pieniężne) oraz ich wysokości są już w dalekim stopniu ustalone i udowodnione20. Nie można również skutecznie obronić tezy sugerującej, że art. 3531 § 2 oraz art. 50516 § 2 KPC, powierzające referendarzom sądowym kompetencję do wydawania nakazów zapłaty, stanowią legis specialis względem art. 2 § 1 PrUSP, a tym samym wyłączają ich stosowanie. Dlatego też, w aktualnym stanie prawnym – przy założeniu konstytucyjności powierzenia referendarzom sądowym uprawnienia do wydania nakazu zapłaty – konieczna wydaje się modyfikacja aktualnego brzmienia art. 2 § 1 PrUSP tak, aby przyznane już referendarzom uprawnienia były zgodne z ogólną koncepcją dopuszczalnego zakresu ich kompetencji. Przepis ten w chwili obecnej nie pozwala bowiem na powierzenie referendarzom uprawnień do wydawania nakazów zapłaty, gdyż kompetencje te wykraczają poza pojęcie ochrony prawnej.
Potrzeba rozszerzenia uprawnień referendarzy sądowych w innych postępowaniach na wzór postępowania elektronicznego
Przyjęcie konstytucyjności regulacji powierzającej referendarzom sądowym uprawnienie do wydania nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym, „tradycyjnym” postępowaniu upominawczym oraz europejskim postępowaniu nakazowym, jak również akceptacja dla stanowiska ustawodawcy, który nie dopatrzył się żadnych przeciwskazań dla szerokiej regulacji uprawnień referendarza w elektronicznym postępowaniu upominawczym, pozwala na naturalne wskazanie kolejnych obszarów, w ramach których można dokonać rozszerzenia uprawnień referendarzy sądowych na wzór postępowania elektronicznego. Obszary te obejmują „tradycyjne” postępowanie upominawcze, europejskie postępowanie nakazowe oraz potencjalnie także zinformatyzowane europejskie postępowanie nakazowe.
Poszukując obszarów, w których możliwe jest ujęcie kompetencji referendarzy sądowych w sposób równie szeroki, co w elektronicznym postępowaniu upominawczym, w pierwszej kolejności nasuwa się wniosek, że uprawnienia referendarzy sądowych powstałe w związku z informatyzacją postępowania upominawczego przedstawiają się w interesujący sposób w kontekście uprawnień, które referendarz posiada aktualnie w postępowaniu upominawczym prowadzonym „tradycyjnie”, a więc bez zastosowania systemu teleinformatycznego. Szczególnie zastanawiający wydaje się węższy zakres uprawnień referendarza sądowego w „tradycyjnym” postępowaniu upominawczym, który obejmuje wyłącznie uprawnienie do wydawania nakazów zapłaty oraz zarządzeń, wykluczając możliwość wydawania postanowień. Celem, do którego dążył ustawodawca dokonując rozszerzenia kompetencji referendarza sądowego w elektronicznym postępowaniu upominawczym względem postępowania tradycyjnego, było odciążenie sędziów, a tym samym usprawnienie działania wymiaru sprawiedliwości21. Skoro takie rozwiązanie wydawało się ustawodawcy uzasadnione w elektronicznym postępowaniu upominawczym, w którego praktyce zdaje się zresztą sprawdzać, to tak samo zasadne powinno być równie szerokie ujęcie uprawnień referendarzy sądowych w „tradycyjnym” postępowaniu upominawczym. Potrzeba wprowadzenia takiej zmiany znalazła niedawno uznanie w oczach ustawodawcy, który przyjął, że dalsze zróżnicowanie zakresu kompetencji referendarz sądowych w obu postępowaniach upominawczych („tradycyjnym” i elektronicznym) nie znajduje wystarczającego uzasadnienia. Dlatego też, w ustawie z 10.7.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw22 przewidziano zmianę art. 4971 § 3 poprzez nadanie mu równie szerokiego brzmienia jak w przypadku art. 50530 § 1 KPC. Przepis ten przyznaje zatem referendarzom sądowym ogólne uprawnienie do wykonywania czynności w postępowaniu upominawczym. Tym samym, z chwilą wejścia w życie wspomnianej ustawy, zakres kompetencji referendarzy sądowych w postępowaniu upominawczym ulegnie rozszerzeniu w ten sposób, że obejmie nie tylko uprawnienie do wydania nakazów zapłaty oraz zarządzeń, lecz również możliwość wydawania postanowień. Nastąpi to z dniem 8.9.2016 r.
[/hidepost]