Prawna koncepcja „złego urodzenia” – rozwój koncepcji, terminologia i orzecznictwo zagraniczne
[hidepost=1]
Najwcześniej w judykaturze pojawiło się pojęcie wrongful life. Początkowo stosowano je na oznaczenie skarg dzieci, które z różnych względów zostały pokrzywdzone – ekonomicznie, społecznie, rodzinnie – były to więc skargi: dzieci nieślubnych, gdzie treścią zarzutu kierowanego przeciwko ojcu była konieczność życia z piętnem dziecka niepochodzącego z małżeństwa; dzieci pokrzywdzonych przez konieczność urodzenia i życia w gorszych warunkach materialnych niż ich rodzeństwo oraz dzieci z innych powodów stygmatyzowanych społecznie. Obecnie termin ten rozumiany jest nie tyle jako odnoszący się do wszystkich wypadków wywołania urodzenia się w stanie jakiegokolwiek pokrzywdzenia (co było istotą chronologicznie pierwszych roszczeń z tytułu wrongful life w USA), ile do roszczeń dziecka upośledzonego, związanych z jego przyjściem na świat w stanie pokrzywdzenia zdrowotnego.
W tym miejscu należy dokonać wyraźnego rozróżnienia interesujących nas roszczeń od roszczeń z tytułu szkód prenatalnych. W przypadku wrongful life fizyczne lub psychiczne upośledzenie dziecka nie jest wynikiem działania lub zaniechania lekarza, co z kolei stanowi istotę szkody prenatalnej4. Treść zarzutu kierowanego przeciwko lekarzowi obejmuje bowiem zmuszenie do życia w stanie upośledzenia poprzez nierozpoznanie lub niewłaściwe rozpoznanie wad płodu i tym samym uniemożliwienie przeprowadzenia zabiegu aborcji w przypadkach określonych w art. 4a ustawy z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży5. W doktrynie6 podnosi się, że dla skuteczności tego typu skargi konieczne jest przede wszystkim wykazanie przez powoda, że:
- pozwany zaniedbał swoje obowiązki;
- powód urodził się z wadami, możliwymi do stwierdzenia na takim etapie ciąży, który w świetle regulacji ustawowej pozwala na dokonanie aborcji;
- jego rodzice dysponując w okresie ciąży odpowiednią wiedzą, podjęliby decyzję o przerwaniu ciąży;
- powód będzie ponosił koszty specjalnej opieki wymaganej jego staniem zdrowia.
Ostatnie zastrzeżenie może wydawać się niezrozumiałe, szczególnie biorąc pod uwagę regulacje dotyczące sposobu określenia wysokości szkody. Pojawia się pytanie, czy obowiązek naprawienia szkody powinien obejmować jedynie zwiększone koszty utrzymania dziecka, związane z koniecznością opłacania specjalistycznej opieki medycznej, czy może też ogólne koszty utrzymania dziecka powiększone o wydatki specjalne? Zgodnie przecież z najczęściej stosowaną w prawie polskim metodą dyferencyjną ustalania rozmiarów szkody, należy porównać stan powstały w wyniku zachowania stanowiącego źródło szkody, ze stanem, jaki by istniał, gdyby lekarz dochował swoich obowiązków. Ten drugi to jednak nie sytuacja, gdy dziecko urodziło się zdrowe, a sytuacja, gdy w ogóle do jego przyjścia na świat by nie doszło. Tego typu rozważania stanowią jeden z najbardziej żywotnych problemów pojawiających się w praktyce orzeczniczej sądów rozpatrujących sprawy dotyczące przedmiotowych roszczeń.
Ze skargą z tytułu wrongful life sądy polskie do tej pory nie miały do czynienia, rozpatrywały natomiast skargi z tytułu wrongful birth oraz wrongful conception.
Pojęcia wrongful birthużywa się w odniesieniu do roszczeń rodziców dziecka upośledzonego kierowanych przeciwko lekarzowi, który w zawiniony sposób nie rozpoznał uszkodzeń płodu w czasie ciąży i uniemożliwił jej przerwanie7. Sprawy te pojawiają się wtedy, gdy rodzice planowali dziecko, oczekiwali go, jednak wskutek zachowania lekarza zostali pozbawieni możliwości podjęcia decyzji, czy w obliczu wykrytych wad, chcą wychowywać dziecko kalekie lub upośledzone. Jak z tego wynika, najczęściej tego typu sprawy powstają w związku z naruszeniem przez lekarza jego obowiązków w zakresie poradnictwa prenatalnego8.
O ile w przypadku roszczeń z tytułu wrongful birth niezbędnym elementem konstrukcyjnym roszczenia jest przyjście dziecka na świat, o tyle w przypadku wrongful conception nie jest to konieczne9. Roszczenia te obejmują bowiem sytuacje, gdy pomimo poczynienia przez rodziców kroków w celu ograniczenia prokreacji, dochodzi do poczęcia i (zazwyczaj jednak) urodzenia dziecka niechcianego, ale w większości przypadków zdrowego. O zakwalifikowaniu danej sprawy jako wrongful conception nie decyduje zatem istnienie ewentualnych wad rozwojowych płodu10. Treść zarzutów stawianych lekarzowi przez rodziców w większości przypadków opiera się na założeniu, że doprowadził on swym zachowaniem do poczęcia dziecka poprzez niewłaściwe wykonanie zabiegu sterylizacji lub też nie wykonał (niewłaściwie wykonał) zabiegu przerwania ciąży, czym wywołał niepożądane obciążenie alimentacyjne wynikające z faktu urodzenia się dziecka.
[/hidepost]